Artykuł 6 ust. 5 ustawy z dnia 2 grudnia 1994 r. o zmianie niektórych ustaw regulujących zasady opodatkowania oraz niektórych innych ustaw /Dz.U. 1995 nr 5 poz. 25/, zmieniający w roku podatkowym 1995 sposób określania wysokości odliczeń na cele mieszkaniowe, przez utrzymanie w roku 1995 na poziomie roku 1994 kwoty odliczeń od podstawy opodatkowania z tytułu wydatków faktycznie poniesionych na cele mieszkaniowe określone w art. 26 ust. 1 pkt 5 lit. b.c.d.e i f ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych /t.j. Dz.U. 1993 nr 90 poz. 416 ze zm./ jest zgodny z art. 1 przepisów konstytucyjnych utrzymanych w mocy przez art. 77 Ustawy Konstytucyjnej z dnia 17 października 1992 r. o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą i wykonawczą Rzeczypospolitej Polskiej oraz o samorządzie terytorialnym /Dz.U. nr 84 poz. 426 ze zm./.
Trybunał Konstytucyjny na wstępie, swoich rozważań zaznacza, iż badania zgodności z konstytucją art. 6 ust. 5 zakwestionowanej ustawy dokonano w trybie kontroli uprzedniej, przewidzianej w art. 18 ust. 4 Małej Konstytucji.
Determinuje to zakres rozpoznawania sprawy. W toku tej kontroli nie tylko Trybunał Konstytucyjny jest bezwzględnie związany zakresem wniosku, ten także wnioskodawca nie może rozszerzyć tego zakresu, o ile upłynął już termin 7 dni przewidziany w art. 18 ust. 4 Małej Konstytucji.
Z tych względów Trybunał Konstytucyjny zobowiązany był ograniczyć ocenę konstytucyjności ustawy z dnia 2 grudnia 1994 r. jedynie do oceny art. 6 ust. 5 tej ustawy. Zarazem jednak ocena konstytucyjności art. 6 ust. 6 musiała być dokonana na tle prawnej i faktycznej sytuacji istniejącej w dniu wydania orzeczenia.
Uprawnione więc było podniesienie przez Wnioskodawcę dodatkowego zarzutu retroaktywności, zwłaszcza dlatego, że już pierwotne ujęcie wniosku zarzucało naruszenie art. 1 przepisów konstytucyjnych, a z klauzuli demokratycznego państwa prawnego zawartej w tymże art. 1 wynika też zakaz lex retro non agit.
Trybunał Konstytucyjny konsekwentnie opiera się w swoim orzecznictwie na założeniu, iż prawo stanowione w Rzeczypospolitej powinno odpowiadać doktrynalnym, wręcz modelowym kryteriom i wartościom demokratycznego państwa prawnego, wywiedzionym z treści art. 1 pozostawionych w mocy przepisów Konstytucji RP. /W. Sokolewicz - Państwo prawne - jego cechy i kryteria, BSE, sierpień 1992 r./.
Dotychczasowa praktyka orzecznicza dowodzi jednak, iż urzeczywistnienie zasady państwa prawnego w sytuacji, gdy w Polsce zachodzą jakościowe zmiany w stosunkach politycznych i społeczno-gospodarczych nie jest sprawą prostą. Stosunki te były /i są/ także regulowane przez prawo. Za zachowaniem mocy obowiązującej tego prawa przemawiałby wymóg stabilności prawa albo zasada ochrony praw nabytych. Oba te czynniki stanowią elementy zaufania obywateli do państwa, zaś budowa tego zaufania jest immanentną cechą państwa prawnego. Tymczasem polityczny i społeczny napór na zmianę istniejącego stanu rzeczy, na dostosowanie prawa do zmienionych warunków jest tak silny i uzasadniony społecznie, że wymaga szybkich zmian prawnych, a nawet rewizji określonych sytuacji prawnych w sferze praw nabytych.
Taka sytuacja otwiera drogę do możliwej ewolucji poglądów w kierunku dopuszczalności optymalizacji założeń państwa prawnego w procesie jego rozwoju /K. Działocha - Państwo prawne w warunkach zmian zasadniczych systemu prawa RP, Państwo i Prawo 1992 nr 1 str. 17/.
Należało zatem przede wszystkim rozważyć kwestię pojęcia derogacji i treści normy art. 6 ust. 5. Pojęcie derogacji jest zgodnie przyjmowane w doktrynie jako pozbawienie normy prawnej jej mocy obowiązującej przez inną normę w sposób wyraźny za pomocą tzw. klauzuli derogacyjnej, stwierdzającej uchylenie określonych przepisów bądź w sposób dorozumiany przez wejście w życie nowych przepisów, odmiennie regulujących dane stosunki społeczne /J. Bogucka, S. Bogucki - O derogacji i pojęciach pokrewnych, Państwo i Prawo 1992 nr 6 str. 80/.