Naczelny Sąd Administracyjny w składzie: Przewodnicząca: Sędzia NSA Jolanta Sikorska po rozpoznaniu w dniu 5 lipca 2017 r. na posiedzeniu niejawnym w Izbie Ogólnoadministracyjnej zażalenia T.G. na postanowienie Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 28 kwietnia 2017 r., sygn. akt I SA/Wa 511/17 o odmowie przyznania prawa pomocy w zakresie ustanowienia adwokata i umorzeniu postępowania w zakresie zwolnienia od kosztów sądowych w sprawie ze skargi T.G. na bezczynność Prezydenta m.st. Warszawy w przedmiocie nienależytego działania organu postanawia: oddalić zażalenie.
Postanowieniem z dnia 28 kwietnia 2017 r., sygn. akt I SA/Wa 511/17 Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie, po rozpoznaniu wniosku T.G. o przyznanie prawa pomocy w zakresie obejmującym zwolnienie od kosztów sądowych i ustanowienie adwokata, w sprawie z jej skargi na Prezydenta m.st. Warszawy w przedmiocie nienależytego działania organu, odmówił przyznania prawa pomocy w zakresie ustanowienia adwokata i umorzył postępowanie w zakresie zwolnienia od kosztów sądowych.
W uzasadnieniu Sąd ten podał, że T.G. pismem z dnia 2 marca 2017 r. wniosła do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie skargę na Prezydenta m. st. Warszawy w ww. przedmiocie. Ponadto skarżąca wystąpiła o przyznanie prawa pomocy w zakresie obejmującym ustanowienie adwokata i zwolnienie od kosztów sądowych.
Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie odmówił przyznania prawa pomocy w zakresie ustanowienia adwokata i umorzył postępowanie w zakresie zwolnienia od kosztów sądowych. Sąd ten podał, że instytucja prawa pomocy stanowi realizację konstytucyjnej zasady prawa do sądu i stanowi wyjątek od zasady odpłatności postępowania sądowego. Instytucja prawa pomocy jest zatem wyjątkiem od generalnej zasady ponoszenia kosztów postępowania przez stronę i ma zastosowanie w szczególnie uzasadnionych przypadkach. Obowiązek zagwarantowania skutecznego dostępu do sądu nie oznacza jednocześnie konieczności zagwarantowania stronom bezwarunkowego prawa do uzyskania bezpłatnej pomocy prawnej, ani do zwolnienia od kosztów sądowych. Wymóg ponoszenia kosztów postępowania nie stanowi ograniczenia prawa do sądu i jest usprawiedliwiony koniecznością zapewnienia właściwego funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości.
Sąd I instancji podał, że niniejsza sprawa nie jest pierwszą sprawą zainicjowaną przez T.G.. Skarżąca wnosi do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie setki spraw z zakresu pomocy społecznej, co jest znane Sądowi z urzędu. Tylko w okresie od 1 stycznia 2016 r. do 28 kwietnia 2017 r. zainicjowała 109 postępowań sądowych. W ponad 90% przypadków skargi nie zostały przez Sąd uwzględnione z uwagi na ich bezzasadność. W sprawach wniesionych w powołanym wyżej okresie tylko dwie skargi zostały uwzględnione. Skarżąca nie przyjmuje do wiadomości ocen jej żądań wyrażonych przez sądy administracyjne we wcześniejszych orzeczeniach. We wszystkich sprawach skarżąca wnioskuje o prawo pomocy w zakresie ustanowienia adwokata. Ma do tego oczywiście formalne uprawnienie, jednakże Sąd doszedł do przekonania, że takie działanie skarżącej stanowi nadużycie prawa procesowego, jakim jest prawo pomocy w zakresie ustanowienia adwokata i nie powinno korzystać z ochrony prawnej.
Sąd ten podał, że w doktrynie przyjmuje się, że nadużycie praw procesowych jest samoistną instytucję prawa procesowego (zob. A. Redelbach, S. Wronkowska, Z. Ziembiński, Zarys teorii państwa i prawa, Warszawa 1992, s. 153). Nadużycie prawa to korzystanie z tego prawa i używanie instrumentów służących jego realizacji nie w celu zrealizowania wartości, którym to prawo ma służyć, chociaż z powoływaniem się na nie (tak W. Jakimowicz, Nadużycie prawa dostępu do informacji publicznej, w: Antywartości w prawie administracyjnym, maszynopis powielony, Kraków 2015, pkt V). Do nadużycia prawa dochodzi w sytuacjach, gdy strona podejmuje prawnie dozwolone działania dla celów innych, niż przewidziane przez ustawodawcę. Każde prawo podmiotowe przyznane jest przez normę prawną w celu ochrony interesów uprawnionego. Prawo to winno być jednak wykonywane zgodnie z celem, na który zostało przyznane. W konsekwencji zachowanie, które formalnie zgodne jest z literą prawa, lecz sprzeciwia się jej sensowi, nie może zasługiwać na ochronę (M. Warchoł, Pojęcie nadużycia prawa w procesie karnym, "Prokuratura i Prawo", 2007, nr 11, s. 49 i nast.; T. Cytowski, Procesowe nadużycie prawa, "Przegląd Sądowy" 2005, nr 5, s. 81 i nast.; M.G. Plebanek, Nadużycie praw procesowych w postępowaniu cywilnym, Warszawa 2012, s. 50 i nast.; P. Przybysz, Nadużycie prawa w prawie administracyjnym, w: Nadużycie prawa, pod red. H. Izdebskiego, A. Stępkowskiego, Warszawa 2003, s. 189; por. wyrok NSA z 21 stycznia 2011 r. sygn. akt II FSK 1338/10). Tak samo oceniane jest działanie podmiotu, który inicjuje szereg postępowań administracyjnych w celu innym, niż ochrona swych praw (H. Dolecki, Nadużycie prawa do sądu, w: Sądownictwo administracyjne gwarantem wolności i praw obywatelskich 1980-2005, pod red. J. Górala, R. Hausera, J. Trzcińskiego, Warszawa 2005, s. 136). Stanowisko takie akceptowane jest przez Europejski Trybunał Praw Człowieka, który wielokrotnie zwracał uwagę, że określone działania strony w procesie można uznać za nadużycie prawa do sądu. Za dopuszczalną uznano m.in. odmowę przyznania pomocy prawnej z uwagi na nadużycie prawa do sądu (por. Europejska Konwencja Praw Człowieka i jej system kontrolny - perspektywa systemowa i orzecznicza, red. M. Balcerzak, T. Jasudowicz, J. Kapelańska-Pręgowska, Toruń 2011).