Naczelny Sąd Administracyjny w składzie: Przewodniczący: sędzia NSA Izabella Kulig-Maciszewska po rozpoznaniu w dniu 5 października 2009 r. na posiedzeniu niejawnym w Izbie Ogólnoadministracyjnej zażalenia A. S. na postanowienie Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 24 listopada 2008 r., sygn. akt VI SA/Wa 53/08 w zakresie odmowy przyznania prawa pomocy w zakresie całkowitym w sprawie ze skargi A. S. na Szefa Kancelarii Prezesa Rady Ministrów w przedmiocie konkursu na stanowisko w służbie cywilnej postanawia: oddalić zażalenie.
Postanowieniem z dnia 24 listopada 2008 r. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie odmówił skarżącemu A. S. przyznania prawa pomocy w zakresie całkowitym obejmującym zwolnienie od kosztów sądowych i ustanowienie adwokata lub radcy prawnego w sprawie ze skargi A. S. na Szefa Kancelarii Prezesa Rady Ministrów w przedmiocie konkursu na stanowisko w służbie cywilnej. W uzasadnieniu postanowienia Sąd wskazał, że skarżący nie uprawdopodobnił w sposób wystarczający okoliczności świadczących o zasadności przyznania mu prawa pomocy. Skarżący, mimo wezwania, nie przedstawił dokumentów obrazujących jego aktualną sytuację majątkową, oświadczając, że nie posiada żądanych dokumentów i nie ma obowiązku ich gromadzenia. Z przedstawionej zaś decyzji Starosty Łódzkiego Wschodniego z dnia [...] czerwca 2007 r. wynika jedynie fakt utraty przez A. S. prawa do zasiłku od dnia [...] maja 2007 r., nie odzwierciedla natomiast statusu wnioskodawcy w obecnej chwili. Sąd nie jest zobowiązany do prowadzenia dochodzeń w sytuacji, gdy dokładne dane umożliwiające pełną ocenę stanu majątkowego oraz możliwości płatniczych wnioskodawcy nie są znane, gdyż uchyla się on od złożenia stosownych dokumentów w tym przedmiocie.
Skarżący złożył zażalenie na to postanowienie, podnosząc, że decyzja Starosty Łódzkiego Wschodniego z dnia [...] czerwca 2007 r. jest prawomocna i odzwierciedla status wnioskodawcy. Zdaniem skarżącego, to Sąd powinien wykazać, że skarżący uzyskuje dochody pozwalające na poniesienie kosztów postępowania.
Naczelny Sąd Administracyjny zważył co następuje:
Zażalenie nie ma usprawiedliwionych podstaw.
Instytucja prawa pomocy jest wyjątkiem od generalnej zasady ponoszenia kosztów postępowania przez stronę i ma zastosowanie w szczególnie uzasadnionych przypadkach. Obowiązek zagwarantowania skutecznego dostępu do sądu nie oznacza konieczności zagwarantowania stronom bezwarunkowego prawa do uzyskania bezpłatnej pomocy prawnej, ani prawa do zwolnienia od kosztów sądowych. Wymóg ponoszenia kosztów postępowania nie stanowi ograniczenia prawa do sądu i jest usprawiedliwiony koniecznością zapewnienia właściwego funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości. Udzielenie stronie prawa pomocy w postępowaniu przed sądami administracyjnymi jest formą jej finansowania z budżetu państwa i przez to powinno sprowadzać się jedynie do przypadków, w których zdobycie przez stronę środków na sfinansowanie udziału w postępowaniu sądowym jest rzeczywiście, obiektywnie niemożliwe. Zgodnie z art. 246 § 1 pkt 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr 153, poz. 1270 ze zm.), dalej P.p.s.a., przyznanie osobie fizycznej prawa pomocy w zakresie całkowitym następuje, gdy osoba ta wykaże, że nie jest w stanie ponieść jakichkolwiek kosztów postępowania.
Wykładnia ustawowego określenia "gdy osoba ta wykaże" sprowadza się do przyjęcia, że to na ubiegającym się o przyznanie prawa pomocy spoczywa ciężar dowodu, że znajduje się w sytuacji uprawniającej go do przyznania mu prawa pomocy w zakresie całkowitym. Zatem to wnioskodawca zobowiązany jest do dokładnego i zgodnego z prawdą przedstawienia własnej sytuacji majątkowej oraz wykazania, iż spełnia przesłanki do przyznania mu prawa pomocy we wnioskowanym zakresie. Wykazanie powyższych okoliczności, stosownie do art. 252 § 1 P.p.s.a., powinno nastąpić poprzez złożenie stosownego oświadczenia. Jeżeli zaś oświadczenie strony okaże się niewystarczające do oceny jej rzeczywistego stanu majątkowego i możliwości płatniczych oraz stanu rodzinnego lub budzi wątpliwości, zgodnie z art. 255 P.p.s.a., strona obowiązana jest złożyć na wezwanie, w zakreślonym terminie dodatkowe oświadczenie lub przedłożyć dokumenty źródłowe dotyczące jej stanu majątkowego, dochodów lub stanu rodzinnego. W orzecznictwie sądów administracyjnych utrwalony jest przy tym pogląd, że niedopełnienie w całości lub w części obowiązku złożenia przez stronę dodatkowego oświadczenia oraz dokumentacji dotyczącej jej sytuacji materialnej uzasadnia oddalenie wniosku o przyznanie prawa pomocy.