1. Przepisy kodeksu postępowania administracyjnego, dotyczące wydawania decyzji i zaświadczeń, nie odnoszą się do statutowej działalności organizacji społecznych, w tym do stowarzyszeń. Rozstrzygnięcia organów tych organizacji w sprawie przyjęcia obywatela w poczet członków lub wyłączenia go spośród członków nie są decyzjami w rozumieniu kodeksu postępowania administracyjnego, a tym samym nie podlegają kontroli Naczelnego Sądu Administracyjnego.
2. Akty stwierdzające przysługiwanie określonej osobie uprawnień kombatanckich, nazwane w art. 1 zdanie drugie ustawy z dnia 23 października 1975 r. o dalszym zwiększeniu świadczeń dla kombatantów i więźniów obozów koncentracyjnych /Dz.U. nr 34 poz. 186/ zaświadczeniami i wydawane - zgodnie z par. 2 ust. 1 rozporządzenia Ministra Pracy, Płac i Spraw Socjalnych oraz Ministra do Spraw Kombatantów z dnia 18 grudnia 1975 r. w sprawie trybu ustalania uprawnień do świadczeń przysługujących kombatantom i więźniom obozów koncentracyjnych /Dz.U. nr 46 poz. 255/ - przez zarządy wojewódzkie Związku Bojowników o Wolność i Demokrację, są w rozumieniu kodeksu postępowania administracyjnego decyzjami administracyjnymi, dotyczącymi spraw o charakterze socjalnym oraz z zakresu opieki społecznej, przez co mieszczą się w kategoriach pojęciowych wymienionych w art. 196 par. 2 pkt 19 i 20 Kpa, a zatem podlegają zaskarżeniu do Naczelnego Sądu Administracyjnego.
Naczelny Sąd Administracyjny, na posiedzeniu niejawnym, odrzucił na podstawie art. 204 par. 1 Kpa skargę Stanisława Sz. na rozstrzygnięcie Zarządu Głównego Związku Bojowników o Wolność i Demokrację z dnia 24 kwietnia 1981 r. w przedmiocie odmowy przyjęcia w poczet członków Związku.
Stanisław Sz. złożył w dniu 22 grudnia 1976 r. deklarację o przyjęcie go w poczet Związku Bojowników o Wolność i Demokrację. Pismem z dnia 9 lutego 1977 r. Zarząd Wojewódzki Związku - Wojewódzka Komisja Weryfikacyjna w T. - powiadomił zainteresowanego, że decyzją z dnia 26 stycznia 1977 r. wniosek jego został załatwiony odmownie, gdyż praca przymusowa w Niemczech i pobyt w obozie pracy w okresie wojny nie daje podstawy do przyjęcia do Związku. Pouczono go też, że od tej decyzji przysługuje odwołanie do Zarządu głównego - Głównej Komisji Weryfikacyjnej. Rozpatrując odwołanie Zarząd Główny - Główna Komisja Weryfikacyjna nie stwierdziła podstaw do zmiany stanowiska instancji wojewódzkiej, oddalając odwołanie Stanisława Sz. decyzją z dnia 20 stycznia 1978 r.
Skarżący zwracał się jeszcze kilkakrotnie do organów ZBoWiD o zmianę stanowiska, sugerując m.in. wznowienie postępowania i przytaczając okoliczności, że w czasie pobytu na robotach był również więziony pod Królewcem ze względów politycznych, i załączył oświadczenia świadków. Decyzją z dnia 28 lutego 1979 r. zarząd Główny załatwił kolejne podanie odmownie. Również nie odniosły skutku podania skarżącego z dnia 9 listopada i 10 grudnia 1980 r. skierowane do Przewodniczącego zarządu Głównego Związku, gdyż pismem nr 8/Szcz./30/81 z dnia 24 kwietnia 1981 r. Zarząd Główny powiadomił go o utrzymaniu w mocy decyzji odmownych z powodu braku potwierdzenia pobytu w hitlerowskim więzieniu.
Rozstrzygnięcie to Stanisław Sz. zaskarżył do Naczelnego Sądu Administracyjnego, polemizując z organami ZBoWiD, które uznały dowody przedstawione przez skarżącego za niewystarczające dla przyjęcia go do Związku. Z końcowej części skargi wynika, że przynależność do Związku traktuje on w zasadzie jako sposób uzyskania uprawnień kombatanckich, na co wskazuje zwrot: "(...) nie mam dalej już sił pracować i dlatego ubiegam się o przynależność do Związku, abym mógł wcześniej iść na emeryturę".
Odpowiadając na skargę Zarząd Główny w piśmie z dnia 30 września 1981 r. podniósł kwestię, czy Naczelny Sąd Administracyjny jest właściwy do rozpatrywania skarg na orzeczenia tej organizacji w świetle art. 1 par. 1 pkt 4 oraz art. 196 Kpa.
Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:
Istotę sprawy stanowi rozstrzygnięcie zagadnienia o charakterze ogólnym, czy decyzje stowarzyszenia wyższej użyteczności ZBoWiD o przyjęciu w poczet członków tej organizacji są decyzjami w porozumieniu Kpa i czy podlegają kontroli NSA, w razie zaś udzielenia na te pytania odpowiedzi twierdzącej, czy w danej sprawie dopuszczalne jest wzniesienie skargi do Sądu, z uwagi na art. 14 ustawy o Naczelnym Sądzie Administracyjnym oraz o zmianie ustawy - Kodeks postępowania administracyjnego /Dz.U. 1980 nr 4 poz. 8 ze zm./, to jest ze względu na datę wszczęcia postępowania administracyjnego w rozpatrywanej sprawie.
1. Kodeks postępowania administracyjnego ma zastosowanie do rozstrzygnięć organizacji społecznych tylko wówczas, gdy są one powołane z mocy prawa do załatwiania spraw określonych w art. 1 par. 1 pkt 1 i 4 tego kodeksu. Mówi o tym art. 1 par. 2 pkt 2 Kpa. Chodzi tu o sprawy, w których organizacje te - wykonując orzecznictwo lub wydając zaświadczenie - działają zamiast organów administracji państwowej. Dokładniej wynikało to przed nowelizacją kodeksu w styczniu 1970 r. z jego art. 2 par. 2 pkt 2 w związku z art. 1, że chodzi tu o przypadek, gdy organizacja społeczna załatwia sprawy "z zakresu administracji państwowej". Są to z reguły sprawy zlecone organizacjom społecznym przez ustawodawcę w zakresie administracji państwowej, których powierzenie ani cofnięcie nie odbiera organizacji społecznej jej charakteru, i które organizacja wykonuje obok swoich zadań podstawowych /wyłączamy w tym miejscu z rozważań dział VIII Kpa - Skargi i wnioski, który odnosi się do organizacji społecznych także w ich sprawach statutowych - art. 2 Kpa/. Z dokonanym tu zastrzeżeniem stwierdzić należy, że przepisy Kpa normujące wydawanie decyzji i zaświadczeń nigdy nie odnosiły się i nadal nie odnoszą się do własnej działalności statutowej organizacji społecznych - w tym do stowarzyszeń, a więc i do ZBoWiD. Stąd rozstrzygnięcia stowarzyszenia w sprawie przyjęcia obywatela w poczet członków lub wyłączenia go nie są decyzjami podlegającymi działaniu Kpa, a tym samym nie podlegają kontroli NSA. Wyłączenie to nie dotyczy korporacji publicznych - organizacji samorządowych, do których przynależność jest obowiązkowa i które zresztą nie podlegają działaniu prawa o stowarzyszeniach. Gdyby nawet uznać, że akty stowarzyszeń o przyjęciu w poczet członków lub wydaleniu członka z organizacji są takimi decyzjami, to NSA nie byłby uprawniony do ich kontroli, gdyż ta kategoria spraw nie została wymieniona w art. 196 par. 2 Kpa.