W sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych zarówno od decyzji organu rentowego wydanej w trybie zwykłym, jak i w trybie nadzwyczajnym przysługuje odwołanie do sądu powszechnego, z wyłączeniem właściwości sądów administracyjnych. Wyjątek stanowią rozstrzygnięcia w sprawach wskazanych w art. 83 ust. 4 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn. Dz. U. z 2007 r. Nr 11, poz. 74 ze zm.), w których przysługuje skarga do sądu administracyjnego.
Wojewódzki Sąd Administracyjny w Białymstoku w składzie następującym: Przewodniczący sędzia NSA Anna Sobolewska-Nazarczyk, Sędziowie sędzia NSA Grażyna Gryglaszewska, sędzia NSA Danuta Tryniszewska-Bytys (spr.), Protokolant Sylwia Tokajuk, po rozpoznaniu w Wydziale II na rozprawie w dniu 26 listopada 2009 r. sprawy ze skargi P. W. "B." Sp. z o.o. w B. na bezczynność Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. w przedmiocie ubezpieczenia społecznego p o s t a n a w i a odrzucić skargę
Decyzją z dnia [...] lutego 2008 r. znak [...] Naczelnik Wydziału Ubezpieczeń i Składek Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w B. stwierdził, iż A. B. od dnia 01 października 2007 r. nie podlega ubezpieczeniu społecznemu z tytułu zatrudnienia na podstawie umowy o pracę na czas określony zawartej z P. W. "B." Sp. z o.o. w B. Wskazano, że zawarcie przez w/w strony kolejnej umowy o pracę w dniu 28 września 2007 r. miało miejsce w okresie przebywania A. B. na zwolnieniu lekarskim. Zdaniem organu pracownik i pracodawca mieli świadomość, że praca nie będzie świadczona, zatem umowa była pozorna.
Z wnioskiem o stwierdzenie nieważności w/w decyzji wystąpił w dniu 18 września 2008 r. do Ministra Pracy i Polityki Społecznej pracodawca - P. W. "B." Sp. z o.o. w B. Podniósł naruszenie zasad postępowania wyjaśniającego uregulowanych w Kpa, naruszenie art. 83 Kc oraz brak ustawowego zakazu zawierania kolejnych umów o pracę z pracownikiem pozostającym na zwolnieniu lekarskim.
Decyzją z dnia [...] października 2008 r. nr [...] Naczelnik Wydziału Ubezpieczeń i Składek ZUS Oddział w B. odmówił wszczęcia postępowania w sprawie stwierdzenia nieważności własnej decyzji z [...] lutego 2008 r. Jako podstawę prawną rozstrzygnięcia wskazał art. 83a ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Wywiódł, że powołany przepis upoważnia Zakład do wszczynania postępowań nadzwyczajnych zmierzających do stwierdzenia nieważności, uchylenia lub zmiany własnych decyzji ostatecznych, które nie zostały zaskarżone do sądu powszechnego, jednak wszczęcie takiego postępowania może nastąpić tylko z urzędu. Nadto podano, że przedstawione we wniosku okoliczności nie dają podstaw do stwierdzenia nieważności decyzji z [...] lutego 2008 r. Pouczono o możliwości złożenia odwołania od decyzji do Sądu Okręgowego V Wydziału Pracy i Ubezpieczeń w B.
Odwołanie od powyższej decyzji złożyło do Ministra Pracy i Polityki Społecznej, za pośrednictwem ZUS Oddział w B., P. W. "B.". Zarzucono naruszenie: art. 157 § 3 Kpa w zw. z art. 83a ust. 3 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych poprzez wydanie decyzji o odmowie wszczęcia postępowania mimo zbadania istnienia merytorycznych przesłanek stwierdzenia nieważności decyzji, art. 77 § 1 i art. 107 § 3 Kpa w zw. z art. 83a ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych poprzez brak wszechstronnego wyjaśnienia okoliczności sprawy i zebrania pełnego materiału dowodowego, art. 83 ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych w zw. z art. 107 § 1 Kpa poprzez błędne pouczenie o możliwości zaskarżenia decyzji pierwszoinstancyjnej. Złożono wniosek o przywrócenie terminu do wniesienia odwołania.
Decyzją z dnia [...] marca 2009 r. znak [...] Minister Pracy i Polityki Społecznej uchylił rozstrzygnięcie z dnia [...] października 2008 r. i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania organowi I instancji.
Organ odwoławczy dokonał pozytywnej oceny właściwości Zakładu do rozpoznania w I instancji wniosku o stwierdzenie nieważności decyzji tego organu na podstawie art. 83a ust. 2 i art. 123 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz art. 180 Kpa. Jako przyczynę uchylenia decyzji pierwszoinstancyjnej wskazał przeprowadzenie oceny występowania przesłanek nieważności rozstrzygnięcia przed formalnym wszczęciem postępowania w tym przedmiocie. Formułując wytyczne wskazano, że postępowanie w sprawie stwierdzenia nieważności wszczęte z urzędu rozpoczyna się dopiero z momentem doręczenia stronie postanowienia o wszczęciu i dopiero wówczas organ uzyskuje uprawnienie do oceny merytorycznych przesłanek wynikających z art. 156 Kpa. Jeśli organ nie wszczyna postępowania nadzwyczajnego z urzędu - informacja o tym następuje w formie zwykłego pisma. Podano, że Kpa nie przewiduje formy postanowienia dla informacji o odmowie wszczęcia postępowania nadzwyczajnego, jak również brak jest środków prawnych pozwalających stronie przymusić organ do wszczęcia takiego postępowania z urzędu. Wskazano, że organ I instancji " w ewentualnej decyzji o odmowie wszczęcia postępowania z urzędu" powinien skupić się na przesłankach niedopuszczalności prowadzenia postępowania na wniosek strony w przypadku, gdy przepis prawa tj. art. 83a ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, dopuszcza działanie wyłącznie z urzędu. Podał, że organ I instancji rozpoznając wniosek złożony w sprawie niniejszej powinien określić formę swego działania.