Cudzoziemiec, który w dniu wszczęcia postępowania w sprawie wydalenia nie posiada ważnego paszportu, ważnej wizy i karty stałego pobytu, jednakże dysponuje ważnym zaświadczeniem o zarejestrowaniu jego wniosku o wszczęcie postępowania w sprawie nadania statusu uchodźcy, przebywa na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej legalnie w rozumieniu art. 19 pkt 5 ustawy z dnia 11 maja 1995 r. o Naczelnym Sądzie Administracyjnym /Dz.U. nr 74 poz. 368 ze zm./.
Sąd Najwyższy po rozpoznaniu sprawy ze skargi Anwara S. na decyzję Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 20 sierpnia 1997 r. (...) w przedmiocie wydalenia z terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na skutek rewizji nadzwyczajnej Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego (...) od postanowienia Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 2 grudnia 1997 r. V SA 1360/97
postanawia: uchylić zaskarżone postanowienie.
Sąd Najwyższy zważył co następuje:
Zgodnie z przepisem art. 19 pkt 5 ustawy z dnia 11 maja 1995 r. o Naczelnym Sądzie Administracyjnym /Dz.U. nr 74 poz. 368 ze zm./ Sąd nie jest właściwy w sprawach wiz i zezwoleń na przekroczenie przez cudzoziemca granicy państwa, zezwoleń na pobyt stały i wydalania z terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, z wyjątkiem przypadków dotyczących cudzoziemców przebywających legalnie na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Z wykładni językowej tego przepisu wynika, że Sąd jest właściwy w sprawach skarg na decyzje o wydaleniu cudzoziemca przebywającego legalnie na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Konieczne jest zatem wyjaśnienie, czy skarżący przebywał legalnie na terytorium Rzeczypospolitej oraz jaki stan prawny i faktyczny jest miarodajny dla oceny legalności względnie nielegalności przebywania, jako przesłanki dopuszczalności wniesienia skargi do sądu administracyjnego na decyzję o wydaleniu cudzoziemca z terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Zarówno ustawa o Naczelnym Sądzie Administracyjnym jak i ustawa z dnia 29 marca 1963 r. o cudzoziemcach /t.j. Dz.U. 1992 nr 7 poz. 30 ze zm./ nie definiują pojęcia "przebywanie legalne" cudzoziemca na terytorium RP, jednakże przepis art. 9 tej ostatniej ustawy stanowi, że cudzoziemiec może przebywać na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w okresie ważności wizy lub karty stałego pobytu. Pozostaje zatem do rozważenia kwestia, czy utrata ważności wizy /paszportu/ oraz ewentualnie brak zezwolenia na pobyt w dacie wszczęcia postępowania deportacyjnego oznacza, że cudzoziemiec przebywa nielegalnie na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, jak przyjął Naczelny Sąd Administracyjny w uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia, czy też przy ocenie legalności względnie nielegalności przebywania cudzoziemca na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej należy uwzględniać także inne zdarzenia prawne, jak na przykład uprzednie wszczęcie postępowania o nadanie cudzoziemcowi statusu uchodźcy i dysponowanie przez cudzoziemca ważnym zaświadczeniem o zarejestrowaniu jego wniosku o wszczęcie postępowania w tej sprawie. Należy w związku z tym stwierdzić, że cudzoziemiec, który w dniu wszczęcia postępowania w sprawie wydalenia nie posiada ważnego paszportu, ważnej wizy i karty stałego pobytu, jednakże dysponuje ważnym zaświadczeniem o zarejestrowaniu jego wniosku o wszczęcie postępowania w sprawie nadania statusu uchodźcy, przebywa legalnie na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w rozumieniu przepisu art. 19 pkt 5 ustawy o NSA. Za trafnością tego stanowiska przemawiają wyniki wykładni funkcjonalnej i systemowej przepisów ustawy o cudzoziemcach i ustawy o Naczelnym Sądzie Administracyjnym oraz Konstytucji RP. Należy przede wszystkim wskazać na funkcjonalne powiązanie postępowania w sprawie wydalenia cudzoziemca z terytorium RP z postępowaniem o nadanie temu cudzoziemcowi statusu uchodźcy. Otóż nie ulega wątpliwości, że w sytuacji równoległego i równoczesnego prowadzenia obu postępowań, czego nie zakazywała ustawa o cudzoziemcach, zasady rzetelnego i uwzględniającego interes cudzoziemca postępowania wymagały, aby rozstrzygnięcia zapadłe w postępowaniu deportacyjnym nie czyniły faktycznie bezprzedmiotowym postępowania w sprawie nadania statusu uchodźcy. Cudzoziemiec, w stosunku do którego wydano ostateczną decyzje o wydaleniu go z terytorium Rzeczypospolitej Polskiej ma bowiem interes prawny w tym, aby jego wniosek o nadanie mu statusu uchodźcy został rozpoznany w odpowiednim postępowaniu, a także aby, jak w rozpoznawanej sprawie, ostateczna decyzja odmawiająca mu takiego statusu mogła być rozpoznana przez Naczelny Sąd Administracyjny. Przyjęcie, jak uczynił to Sąd, wąskiego rozumienia pojęcia "nielegalnego przebywania" cudzoziemca na terytorium RP, z pominięciem konsekwencji prawnych wynikających ze wszczęcia postępowania o nadanie cudzoziemcowi statusu uchodźcy pozbawiły z kolei skarżącego prawa do rozpoznania jego skargi na ostateczną decyzję o wydaleniu go z terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Wbrew bowiem stanowisku Sądu skarżący w dacie wszczęcia postępowania deportacyjnego przebywał legalnie na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, a zatem Sąd był obowiązany rozpoznać jego skargę na ostateczna decyzję o wydaleniu. W ocenie Sądu Najwyższego przepis art. 19 pkt 5 ustawy o Naczelnym Sądzie Administracyjnym, jako wprowadzający wyjątki od zasady zaskarżalności decyzji administracyjnych do sądu administracyjnego, nie może być wykładany rozszerzająco. Za ścisłą, a nawet zwężającą interpretacją tego przepisu przemawia treść przepisu art. 45 ust. 1 Konstytucji RP, który gwarantuje każdemu, a zatem także cudzoziemcowi, prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia jego sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd. Z powyższych rozważań wynika, że Sąd odrzucając skargę skarżącego na ostateczną decyzję o wydaleniu z terytorium Rzeczypospolitej Polskiej pozbawił go bezpodstawnie konstytucyjnego prawa do sądu. Sąd Najwyższy uznając za trafny zarzut naruszenia art. 45 ust. 1 Konstytucji nie rozważał kwestii zgodności przepisu art. 19 pkt 5 ustawy o Naczelnym Sądzie Administracyjnym z powyższym przepisem Konstytucji, bowiem nie było to konieczne dla potrzeb rozstrzygnięcia. Zastosowanie w sprawie przepisu art. 45 ust. 1 Konstytucji było natomiast konieczne dla ustalenia rzeczywistej treści przepisu art. 19 pkt 5 ustawy o Naczelnym Sądzie Administracyjnym i Sąd Najwyższy zgodnie z nakazem zawartym w art. 8 ust. 2 zastosował bezpośrednio powyższy przepis Konstytucji. Nie zastosowano natomiast wskazanych w rewizji nadzwyczajnej przepisów art. 6 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności i art. 14 Międzynarodowego Paktu Praw obywatelskich i Politycznych, bowiem w ocenie Sądu Najwyższego zakres ochrony określony w art. 45 ust. 1 Konstytucji jest szerszy od przewidzianego w art. 6 Konwencji przynajmniej w tym sensie, że nie ogranicza prawa do sądu do spraw cywilnych i karnych, a zatem należało zastosować przepis ustanawiający wyższy standard ochronny, to jest w Konstytucji.
Biorąc powyższe pod rozwagę Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji.