Osobę narodowości polskiej, deportowaną na Syberię w ramach tzw. "akcji rozkułaczania" z obszaru b. Litewskiej SSR, uważa się za podlegającą represjom z przyczyn politycznych w rozumieniu art. 4 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 24 stycznia 1991 r. o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego /Dz.U. nr 17 poz. 75 ze zm./, jeżeli jest obywatelem polskim.
Sąd Najwyższy, przy udziale Prokuratora Włodzimierza Skoniecznego, w sprawie ze skargi Aleksandry M. na decyzję Kierownika Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych z dnia 28 stycznia 1993 r. (...) w przedmiocie uprawnień kombatanckich po rozpoznaniu w dniu 17 listopada 1994 r. zagadnienia prawnego przekazanego przez skład pięciu sędziów Sądu Najwyższego postanowieniem z dnia 12 maja 1994 r., III ARN 24/94:
Czy osobę, która została deportowana na Syberię ze swego stałego miejsca zamieszkania na obszarze b. Litewskiej SRR w ramach tzw. akcji rozkułaczania można uznać za podlegającą represji z przyczyn politycznych w rozumieniu art. 4 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 24 stycznia 1991 r. o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego /Dz.U. nr 17 poz. 75 ze zm./, jeżeli w okresie deportacji nie posiadała obywatelstwa polskiego?
podjął następującą uchwałę:
Przedstawione składowi siedmiu sędziów Sądu Najwyższego a przytoczone w sentencji uchwały zagadnienie prawne powstało na tle następującego stanu faktycznego.
Urząd do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych odmówił Aleksandrze M. przyznania uprawnień przewidzianych w ustawie z dnia 24 stycznia 1991 r. o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego /Dz.U. nr 17 poz. 75 ze zm./, zwanej dalej ustawą o kombatantach. W uzasadnieniu decyzji podano, że wnioskodawczyni w okresie podlegania represjom nie była obywatelką polską oraz że została przymusowo wysiedlona przez władze byłego ZSRR ze swego stałego miejsca zamieszkania na terenie Litwy Kowieńskiej na Syberię, w okolice Irkucka, w ramach tzw. akcji rozkułaczania, a wiec w wysiedleniu tym nie można dopatrzyć się represji z przyczyn politycznych, narodowościowych czy religijnych.
Naczelny Sąd Administracyjny Ośrodek Zamiejscowy w Gdańsku, po rozpatrzeniu skargi wnioskodawczyni na tę decyzję, wyrokiem z 13 października 1993 r. uchylił ją. W uzasadnieniu wyroku NSA podał, że deportacja na Syberię w ramach "akcji rozkułaczania" była aktem represji z przyczyn politycznych oraz że przepisy ustawy o kombatantach mają zastosowanie do wnioskodawczyni, gdyż w chwili wejścia w życie tej ustawy była obywatelką polską.
W rewizji nadzwyczajnej Minister Sprawiedliwości wniósł o uchylenie tego wyroku i oddalenie skargi.
W uzasadnionej rewizji Minister Sprawiedliwości wyraził pogląd, że deportacja wnioskodawczyni na Syberię nie nastąpiła z przyczyn politycznych czy narodowościowych w rozumieniu art. 4 ust. 1 pkt 3 lit. b ustawy o kombatantach. Dla poparcia swego stanowiska Minister załączył do rewizji nadzwyczajnej 6 wyroków Naczelnego Sądu Administracyjnego, w których wyrażono pogląd odmienny od zaprezentowanego w zaskarżonym wyroku. Z załączonych do rewizji wyroków wynika, iż skargi wnioskodawców o uznanie ich za osoby represjonowane w rozumieniu art. 4 ust. 1 pkt 3 lit. "b" ustawy o kombatantach ze względu na deportację z terytorium Republiki Litewskiej w ramach tzw. akcji rozkułaczania w związku z kolektywizacją rolnictwa, zostały oddalone. Naczelny Sąd Administracyjny w uzasadnieniu tych wyroków przyjmował iż deportacja w ramach "rozkułaczania" nie stanowiła represji z przyczyn politycznych, religijnych czy narodowościowych. W jednej z tych spraw /SA/Po 1930/93/ Naczelny Sąd Administracyjny podniósł ponadto, że przepisy ustawy o kombatantach dotyczą wyłącznie obywateli polskich, którzy walczyli o suwerenność i niepodległość Ojczyzny w formacjach Wojska Polskiego, armii sojuszniczych, a także w podziemnych organizacjach niepodległościowych i w działalności cywilnej - z narażeniem na represje. W uzasadnieniu postanowienia z dnia 12 maja 1994 r. o przedstawieniu zagadnienia prawnego składowi siedmiu sędziów Sądu Najwyższego, Sąd Najwyższy zwrócił uwagę, że w wyrokach oddalających skargi na odmowę Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych, odmiennych od zaskarżonego wyroku, ocena motywów deportacji nie była identyczna, aczkolwiek ogólnie Naczelny Sąd Administracyjny przyjmował, iż deportacja w ramach akcji "rozkułaczania" nie była aktem represji z przyczyn politycznych w rozumieniu art. 4 ust. 1 pkt 3 ustawy o kombatantach. Sąd Najwyższy zaakcentował, iż niezależnie od tego, że w orzecznictwie Naczelnego Sądu Administracyjnego zarysowała się rozbieżność w kwestii oceny represyjnego charakteru deportacji w ramach przymusowej kolektywizacji wsi na terenach b. ZSRR, wątpliwość wywołuje również kwestia obywatelstwa polskiego osób ubiegających się obecnie o status osoby podlegającej represjom w rozumieniu przepisów ustawy o kombatantach. Sąd Najwyższy zwrócił uwagę, że w zaskarżonym wyroku Naczelny Sąd Administracyjny położył nacisk na to, aby osoba ubiegająca się o uprawnienia przewidziane w ustawie o kombatantach wykazała, iż czynnie walczyła o niepodległość lub suwerenność Polski, bądź podlegała represjom z powodu znanej w środowisku lub miejscu zamieszkania jej przynależności do narodu polskiego, czy też aktywnej działalności w interesie polskości. Samego faktu posiadania przez tę osobę obywatelstwa polskiego w tym okresie nie uważał Naczelny Sąd Administracyjny za okoliczność niezbędną dla przyznania uprawnień.