Decyzja Zakładu Ubezpieczeń Społecznych odmawiająca umorzenia w całości lub w części należności z tytułu składek, podlega merytorycznej kontroli sądu.
Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora Prokuratury Krajowej Iwony Kaszczyszyn, sprawy z wniosku Kazimierza G. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w S. o umorzenie zaległych składek, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym dnia 30 czerwca 2000 r. zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Apelacyjny w L. postanowieniem z dnia 24 marca 2000 r. (...), do rozstrzygnięcia w trybie art. 390 Kpc.
Czy art. 28 ustawy z dnia 13 października 1998 r.. o systemie ubezpieczeń społecznych /Dz.U. nr 137 poz. 887 ze zm./ stanowi podstawę do zmiany decyzji organu rentowego i umorzenia w postępowaniu sądowym należnych temu organowi składek na ubezpieczenie społeczne?
podjął następującą uchwałę:
Przedstawione Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne powstało na tle następującego stanu faktycznego:
Wyrokiem z dnia 28 grudnia 1999 r. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w S. zmienił decyzję organu rentowego - Zakładu Ubezpieczeń Społecznych-Oddziału w S. z dnia 28 sierpnia 1999 r. i umorzył zadłużenie wnioskodawcy Kazimierza G. z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą, w łącznej kwocie 1.884,08 PLN, uznając, że sytuacja majątkowa wnioskodawcy pozwala na jednoznaczne przyjęcie, że w postępowaniu egzekucyjnym organ rentowy nie uzyska żadnych kwot.
W apelacji od tego wyroku organ rentowy zakwestionował przede wszystkim uprawnienie Sądu do umorzenia należności z tytułu składek ubezpieczeniowych, stwierdzając, iż z brzmienia art. 28 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych /Dz.U. nr 137 poz. 887 ze zm./ wynika, że decyzja w tym zakresie należy do organu rentowego, który może - na warunkach określonych tym przepisem - umarzać należności składkowe. Sąd rozpoznający odwołanie strony od takiej decyzji, może poddawać ją ocenie w zakresie "formy i zachowania zasad postępowania", nie zaś co do jej merytorycznej trafności.
Zdaniem Sądu Apelacyjnego rozpoznającego apelację, decyzje organów rentowych podejmowane w indywidualnych sprawach dotyczących, między innymi, ustalenia wymiaru składek, ich poboru oraz umarzania należności z tytułu składek, podlegają kontroli sądów /art. 83 ustawy/, zaś wątpliwość dotyczy jedynie kwestii czy kontrola ta może oznaczać "przejęcie" prawa Zakładu do umarzania należności z tytułu składek lub rozkładania jej na raty, czy też kognicja sądu ogranicza się jedynie do oceny czy zostały zachowane wymagane przepisami Kpa przesłanki formalne, a sama decyzja, mając charakter uznaniowy, nie podlega merytorycznej ocenie sądu.
Sąd Najwyższy rozważył, co następuje:
Przedmiotem sporu w tej sprawie jest zobowiązanie wnioskodawcy do zapłaty kwoty 1.884,08 PLN z tytułu zaległych składek na ubezpieczenie społeczne po wydaniu przez organ rentowy decyzji o odmowie umorzenia tej należności, a więc sprawa ma charakter sprawy o świadczenie, w której kasacja jest dopuszczalna, jeżeli wartość przedmiotu zaskarżenia nie jest niższa niż pięć tysięcy PLN.
Oznacza to, że w sprawie tej kasacja jest przedmiotowo wyłączona, dopuszczalne jest więc przedstawienie zagadnienia prawnego do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu, w trybie art. 390 par. 1 Kpc.
Przechodząc do uwag merytorycznych należy przede wszystkim odnotować znaczącą zmianę stanu prawnego powstałą w związku z wejściem w życie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Ustawa ta, określająca między innymi zasady podlegania ubezpieczeniom społecznym i zasady ustalania składek na ubezpieczenie społeczne, a także wskazująca zasady działania Zakładu Ubezpieczeń Społecznych /art. 2 ust. 1 pkt 1, 2 i 6 ustawy/, uchyliła w całości, między innymi, ustawę z dnia 25 listopada 1986 r. o organizacji i finansowaniu ubezpieczeń społecznych /t.j. Dz.U 1989 nr 25 poz. 137 ze zm./, w której, przewidując prawo odwołania do sądu od decyzji organu rentowego w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych, wyraźnie wskazano, że nie przysługuje ono w sprawach, w których decyzja zależy od swobodnego uznania /art. 23 ust. 1 pkt 1 i ust. 4 ustawy o organizacji i finansowaniu ubezpieczeń społecznych/.