Wniosek Marka K. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w S. o niedokonywanie potrąceń ze świadczenia i umorzenie zadłużenia na koncie Funduszu Alimentacyjnego, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym dnia 28 marca 2001 r. zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Apelacyjny w L. postanowieniem (...) do rozstrzygnięcia w trybie art. 390 par. 1 Kpc.~Czy zobowiązany do alimentów może domagać się w postępowaniu sądowym umorzenia należności funduszu alimentacyjnego?~podjął następującą uchwałę:
Tezy

Od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w przedmiocie umorzenia należności funduszu alimentacyjnego przysługuje odwołanie do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych.

Sentencja

Sąd Najwyższy, przy udziale Prokuratora Prokuratury Krajowej Piotra Wiśniewskiego w sprawie z wniosku Marka K. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w S. o niedokonywanie potrąceń ze świadczenia i umorzenie zadłużenia na koncie Funduszu Alimentacyjnego, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym dnia 28 marca 2001 r. zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Apelacyjny w L. postanowieniem z dnia 21 grudnia 2000 r. (...) do rozstrzygnięcia w trybie art. 390 par. 1 Kpc.

Czy zobowiązany do alimentów może domagać się w postępowaniu sądowym umorzenia należności funduszu alimentacyjnego?

podjął następującą uchwałę:

Uzasadnienie strona 1/2

Przedstawione do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne powstało na tle następującego stanu faktycznego. Decyzją z dnia 29 lipca 1999 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w S. stwierdził, że od dnia 1 sierpnia 1999 r. wnioskodawca Marek K. będzie otrzymywał rentę z tytułu niezdolności do pracy w kwocie 341,23 zł, bowiem pozostała część świadczenia w wysokości 172,72 zł podlega potrąceniu z tytułu zadłużenia wobec funduszu alimentacyjnego.

Decyzją z dnia 6 października 1999 r. Dyrektor Oddziału ZUS odmówił wnioskodawcy umorzenia zadłużenia wobec tego funduszu. Odwołanie Marka K. od pierwszej z tych decyzji Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Siedlcach oddalił, a w części dotyczącej umorzenia zadłużenia odrzucił /wyrok z dnia 28 grudnia 1999 r./. Sąd ten ustalił, że wnioskodawca od lutego 1983 r. pobiera rentę z tytułu niezdolności do pracy, która od dnia 13 maja 1991 r. została zajęta przez Komornika Sądu Rejonowego dla W.-P. z tytułu egzekucji świadczeń alimentacyjnych. Wysokość tych potrąceń była różna w różnych okresach, ostatnio organ rentowy wypłacał wnioskodawcy kwotę 341,23 zł. W ocenie Sądu wydając pierwszą z zaskarżonych decyzji organ rentowy nie naruszył prawa - art. 139 ust. 1 pkt 3, 140 ust. 1 pkt 1 oraz 141 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych /Dz.U. nr 162 poz. 1118 ze zm./.

Co do drugiej z tych decyzji, Sąd uznał, że umorzenie należności wobec funduszu alimentacyjnego, należy w myśl art. 17 ustawy z dnia 18 lipca 1974 r. o funduszu alimentacyjnym /jednolity tekst: Dz.U. 1991 nr 45 poz. 200 ze zm./, do wyłącznej kompetencji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, droga sądowa jest więc w takich sprawach wyłączona, co uzasadnia odrzucenie odwołania.

Rozpoznając apelację wnioskodawcy od tego wyroku Sąd Apelacyjny powziął poważną wątpliwość prawną wskazaną w postanowieniu. Według tego Sądu do czasu wejścia w życie ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych sprawa nie budziła wątpliwości. Decyzje organu rentowego miały w takich sprawach charakter uznaniowy, co wyłączało składanie w nich odwołania do sądu - art. 23 ust. 4 ustawy z dnia 25 listopada 1986 r. o organizacji i finansowaniu ubezpieczeń społecznych /t.j. Dz.U. 1989 nr 25 poz. 137 ze zm./. W nowym stanie prawnym kwestia ta może budzić wątpliwości, gdy się weźmie pod uwagę, że w obecnie obowiązującej ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych nie wymienia się wśród decyzji ZUS podlegających zaskarżeniu decyzji dotyczących świadczeń z Funduszu Alimentacyjnego. Zdaniem Sądu Apelacyjnego, skoro ustawa nie wyłącza jednak wyraźnie takich decyzji z możliwości ich zaskarżenia do sądu, odwołanie od nich winno przysługiwać. Wniosek taki wynika także z uchwały Sądu Najwyższego z dnia 30 czerwca 2000 r., III ZP 15/00.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Za powołaną wyżej uchwałą z dnia 30 czerwca 2000 r. /OSNAPU 2000 nr 23 poz. 864/, w której Sąd Najwyższy uznał, że decyzja Zakładu Ubezpieczeń Społecznych odmawiająca umorzenia w całości lub w części należności z tytułu składek, podlega merytorycznej kontroli sądu, należy powtórzyć przede wszystkim, że w uregulowaniach organizacji ubezpieczeń społecznych doszło do znaczącej zmiany stanu prawnego powstałej w związku z wejściem w życie ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych /Dz.U. nr 137 poz. 887 ze zm./. Ustawa ta, określająca między innymi zasady podlegania ubezpieczeniom społecznym i zasady ustalania składek na ubezpieczenie społeczne, a także zasady działania Zakładu Ubezpieczeń Społecznych /art. 2 ust. 1 pkt 1, 2 i 6 ustawy/, uchyliła w całości, między innymi, ustawę z dnia 25 listopada 1986 r. o organizacji i finansowaniu ubezpieczeń społecznych, w której przewidując prawo odwołania do sądu od decyzji organu rentowego w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych, wyraźnie wskazano, że nie przysługuje ono w sprawach, w których decyzja zależy od swobodnego uznania /art. 23 ust. 1 pkt 1 i ust. 4 ustawy o organizacji i finansowaniu ubezpieczeń społecznych/. W aktualnym stanie prawnym /art. 83 ust. 1 pkt 3 i ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych/, Zakład wydaje decyzje w zakresie indywidualnych spraw dotyczących w szczególności ustalania wymiaru składek, a także umarzania należności z tytułu składek, przy czym wyliczenie tych decyzji w powołanym wyżej przepisie, nie ma charakteru wyczerpującego /świadczy o tym sformułowanie "w szczególności"/, co trafnie zauważył Sąd Apelacyjny. Od decyzji Zakładu przysługuje odwołanie do właściwego sądu w terminie i według zasad określonych w przepisach Kpc. Jedynie od decyzji przyznającej świadczenie w drodze wyjątku oraz od decyzji odmownej w tego rodzaju sprawach odwołanie nie przysługuje /art. 83 ust. 4 tej ustawy/. Ta nie budząca, w ocenie Sądu Najwyższego, wątpliwości interpretacyjnych na tle wykładni gramatycznej zasada oznacza, że w aktualnym stanie prawnym kognicja sądu jest wyłączona tylko w sprawach dotyczących decyzji przyznających albo odmawiających przyznania świadczenia w drodze wyjątku. Brak podstaw do wyłączania dopuszczalności zaskarżenia innych decyzji Zakładu w sprawach wymienionych w ustawie, "według zasad określonych w przepisach Kpc", w tym dotyczących świadczeń z funduszu alimentacyjnego, są to bowiem sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych /art. 476 par. 2 pkt 1 i 3 Kpc/ i jako takie mają charakter sprawy cywilnej w rozumieniu art. 1 Kpc.

Strona 1/2