Przy ponownym ustaleniu wysokości emerytury uwzględnia się przypadające po przyznaniu tego świadczenia okresy niewykonywania pracy w granicach do 6 lat, spowodowane koniecznością opieki nad innym niż dziecko członkiem rodziny zaliczonym do I grupy inwalidów, tj. okresy nieskładkowe wymienione w art. 4 ust. 1 pkt 8 ustawy z dnia 17 października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach ustalania emerytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw /Dz.U. nr 104 poz. 450 ze zm./.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu (...) sprawy z wniosku Zofii W. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi we W. o wysokość emerytury, na skutek zagadnienia prawnego przekazanego postanowieniem Sądu Apelacyjnego we W. z dnia 4 marca 1998 r. (...) do rozstrzygnięcia w trybie art. 390 par. 1 Kpc:
Czy przy ustaleniu wysokości emerytury uwzględnia się, przypadające po przyznaniu tego świadczenia, okresy niewykonywania pracy w granicach do 6 lat, spowodowane koniecznością opieki nad innym niż dziecko członkiem rodziny, zaliczonym do I grupy inwalidów, tj. okresy nieskładkowe wymienione w art. 4 ust. 1 pkt 8 ustawy z dnia 17 października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach ustalania emerytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw /Dz.U. nr 104 poz. 450 ze zm./, pomimo że zaprzestanie wykonywania zatrudnienia przez osobę zainteresowaną nie zostało spowodowane koniecznością sprawowania opieki nad członkiem rodziny?
podjął następującą uchwałę:
Rozpatrywane zagadnienie prawne wyłoniło się na tle następującego stanu faktycznego. Ubezpieczona Zofia W., urodzona 14 stycznia 1940 r., została zwolniona z pracy z dniem 30 września 1993 r. z przyczyn dotyczących zakładu pracy. Po rozpoznaniu wniosku emerytalnego z dnia 12 września 1993 r. ubezpieczona uzyskała od dnia 1 października 1993 r. prawo do wcześniejszej emerytury. Do obliczenia wysokości przyznanego świadczenia organ rentowy przyjął 35 lat okresów składkowych oraz 2 miesiące okresów nieskładkowych - okresów zasiłkowych.
W dniu 19 października 1995 r. ubezpieczona złożyła wniosek o uwzględnienie jej do wzrostu świadczenia - okresu nieskładkowego od dnia 7 grudnia 1994 r., będącego okresem niewykonywania pracy z powodu sprawowania opieki nad siostrą Franciszką, zaliczoną od dnia 25 sierpnia 1992 r. do I grupy inwalidów z ogólnego stanu zdrowia, przedkładając dokumenty potwierdzające inwalidztwo siostry oraz kserokopię wypisu z dowodu osobistego o zameldowaniu w miejscu zamieszkania siostry. Organ rentowy uwzględnił ten wniosek i zaliczył ubezpieczonej okres nieskładkowy od dnia 7 grudnia 1994 r. do dnia 17 października 1995 r. /data sporządzenia wniosku/, tj. 10 miesięcy i 13 dni oraz zwiększył od dnia 1 lipca 1995 r. wysokość wypłacanej ubezpieczonej emerytury.
W dniu 24 października 1996 r. ubezpieczona wystąpiła z kolejnym wnioskiem o zaliczenie jej dalszego okresu sprawowania opieki nad siostrą. Tym razem organ rentowy - powołując się na stanowisko Departamentu Emerytur i Rent Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 21 maja 1996 r. - wydał w dniu 9 grudnia 1996 r. decyzję negatywną, argumentując, że przypadający po przyznaniu emerytury lub renty okres niewykonywania pracy z powodu konieczności opieki nad członkiem rodziny - inwalidą I grupy - podlega uwzględnieniu jako okres nieskładkowy wyłącznie w przypadku, gdy konieczność takiej opieki była przyczyną zaprzestania wykonywania zatrudnienia.
Odwołanie ubezpieczonej uwzględnił Sąd pierwszej instancji, który wyrokiem z dnia 10 października 1997 r. zmienił zaskarżoną decyzję, ustalając, że ubezpieczona udowodniła okres nieskładkowy - okres opieki nad siostrą - inwalidką I grupy, nad którą sprawuje opiekę od 1982 r., w którym siostra, będąca osobą samotną, uległa wypadkowi.
Przedstawione Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne Sąd Apelacyjny odniósł do potrzeby wyjaśnienia kwestii prawidłowej interpretacji art. 4 ust. 1 pkt 8 ustawy z dnia 17 października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach ustalania emerytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw /Dz.U. nr 104 poz. 450 ze zm., powoływanej dalej jako ustawa rewaloryzacyjna lub ustawa/. Z jednej strony treść tej normy - w kontekście całego przepisu art. 4 ustawy - przemawia za tym, aby "zastępowanie okresów składkowych okresami nieskładkowymi przy ustalaniu prawa i wysokości świadczeń miało na celu zrekompensowanie osobom zainteresowanym sytuacji, gdy z przyczyn wymienionych w tym artykule nie mogły wykonywać pracy". Przy takim ujęciu sprawy należałoby podzielić stanowisko organu rentowego, że przy ustaleniu prawa i wysokości świadczeń uwzględnia się wyłącznie okresy nieskładkowe, które przypadały przed nabyciem uprawnień emerytalno-rentowych.