Przepis art. 21 ust. 2 pkt 4 lit. "a" ustawy z dnia 24 stycznia 1991 r. o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego /Dz.U. 1997 nr 142 poz. 950 ze zm./, ma zastosowanie także do osoby, która w latach 1944-1956 była zatrudniona w Urzędzie Bezpieczeństwa i nie pełniła w strukturach tego Urzędu służby lub funkcji.
Naczelny Sąd Administracyjny przy udziale Ryszarda Walczaka, prokuratora Prokuratury Krajowej w sprawie ze skargi Bronisławy K. na decyzję Kierownika Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych z dnia 15 lutego 2000 r. (...) w przedmiocie pozbawienia uprawnień kombatanckich po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym wątpliwości prawnej przekazanej przez skład orzekający Naczelnego Sądu Administracyjnego - Ośrodek Zamiejscowy w Rzeszowie postanowieniem z dnia 20 grudnia 2001 r. SA/Rz 840/00 do wyjaśnienia w trybie art. 49 ust. 2 ustawy z dnia 11 maja 1995 r. o Naczelnym Sądzie Administracyjnym /Dz.U. nr 74 poz. 368 ze zm./:
Czy art. 21 ust. 2 pkt 4 lit. "a" ustawy z dnia 24 stycznia 1991 r. o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego /t.j. Dz.U. 1997 nr 142 poz. 950 ze zm./ znajduje zastosowanie w odniesieniu do osób, które w latach 1944-1956 były zatrudnione w Urzędzie Bezpieczeństwa, nie pełniąc w strukturach tego Urzędu żadnej funkcji, ani też nie pozostawały z wymienionym Urzędem w stosunku służbowym?
podjął następującą uchwałę:
Skład orzekający Naczelnego Sądu Administracyjnego - Ośrodek Zamiejscowy w Rzeszowie postanowieniem z dnia 20 grudnia 2001 r. SA/Rz 840/00 wystąpił o wyjaśnienie przez skład siedmiu sędziów - na podstawie art. 49 ust. 2 ustawy z dnia 11 maja 1995 r. o Naczelnym Sądzie Administracyjnym /Dz.U. nr 74 poz. 368 ze zm./ - wątpliwości prawnej, przytoczonej w sentencji uchwały.
Powyższa wątpliwość powstała na tle różnych możliwości wykładni art. 21 ust. 2 pkt 4 lit. "a" ustawy z dnia 24 stycznia 1991 r. o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego /Dz.U. 1997 nr 142 poz. 950 ze zm./, zwanej dalej ustawą o kombatantach, przy bezspornym stanie faktycznym. Skarżąca Bronisława K. otrzymała uprawnienia kombatanckie na podstawie decyzji ZBoWiD w 1984 r. wyłącznie z tytułu swojej działalności w ruchu oporu, w szeregach Armii Krajowej w okresie od 5 marca 1942 r. do końca września 1944 r. Od 1 września 1945 r. skarżąca podjęła pracę w Powiatowym Urzędzie Bezpieczeństwa w K., gdzie była zatrudniona na podstawie umowy o pracę, początkowo w charakterze sprzątaczki, a następnie pomocy kuchennej i ekspedientki - aż do dnia 30 września 1953 r. Decyzją z dnia 29 grudnia 1999 r., która została utrzymana w mocy decyzja z dnia 15 lutego 2000 r., Kierownik Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych pozbawił skarżącą uprawnień kombatanckich. W skardze Bronisława K. podniosła, że nie było podstaw do pozbawienia jej uprawnień kombatanckich, ponieważ nie pełniła funkcji lub służby w Urzędzie Bezpieczeństwa, a była zatrudniona na stanowiskach pomocniczych.
Zdaniem składu orzekającego literalna wykładnia budzącego wątpliwości przepisu, który określa krąg osób, którym nie przysługują uprawnienia kombatanckie i wymienia osobę, która "pełniła służbę lub funkcję i była zatrudniona w strukturach Urzędów Bezpieczeństwa", może sugerować, że zastosowanie w redakcji tego przepisu spójnika "i" świadczy o posłużeniu się konstrukcją koniunkcji. W takim przypadku oznaczałoby to, że przepis ten będzie miał zastosowanie tylko wówczas, gdy osoba pozostająca w zatrudnieniu w Urzędzie Bezpieczeństwa pełniła jednocześnie w strukturach tego Urzędu określoną funkcję, bądź też łączył ją z tym Urzędem stosunek służbowy, a samo tylko zatrudnienie w charakterze pracownika kontraktowego nie jest warunkiem wystarczającym do jego zastosowania.
Skład orzekający wskazał następnie, że za takim rozumieniem omawianej normy prawnej, przemawiałaby okoliczność, że redakcja art. 21 w ust. 2 pkt 4 w literach "b" i "c" jest odmienna i ma brzmienie "(...) była zatrudniona, pełniła służbę lub funkcję", przy czym nic nie wskazuje, aby ta odmienność miała wyłącznie charakter figury stylistycznej.
Dodatkowo skład orzekający podniósł, że pozbawienie uprawnień kombatanckich skarżącej, jako osoby zatrudnionej, która status kombatanta uzyskała z tytułu walki o niepodległość w szeregach Armii Krajowej, godzi w szeroko pojętą zasadę sprawiedliwości, zwłaszcza przy uwzględnieniu celu ustawy określonego w preambule do ustawy o kombatantach, zgodnie z którym: "Sejm Rzeczypospolitej Polskiej uznaje szczególne zasługi wszystkich obywateli polskich, którzy walczyli o suwerenność i niepodległość Ojczyzny, nie szczędząc życia i zdrowia na polach walki zbrojnej (...) w podziemnych organizacjach niepodległościowych". Podkreślono również, że zatrudnienie skarżącej nie było ukierunkowane na zwalczanie organizacji niepodległościowych i osób działających na rzecz suwerenności i niepodległości Rzeczypospolitej Polskiej. Za taką wykładnią przemawia też okoliczność, że od dnia 9 października 1999 r. nie obowiązuje już art. 21 ust. 3 pkt 2 ustawy o kombatantach, który przewidywał możliwość "samooczyszczenia", przez wykazanie, że osoby podczas zatrudnienia, pełnienia służby lub funkcji w strukturach, jednostkach i na stanowiskach, o których mowa w art. 21 ust. 2 pkt 4 lit. "a", wykonywały wyłącznie zadania nie związane ze zwalczaniem organizacji oraz osób działających na rzecz suwerenności i niepodległości Rzeczypospolitej Polskiej.