1. W pojęciu "wszystkie rządowe i samorządowe władze i urzędy administracyjne" użytym w art. 1 ust. 2 dekretu z dnia 30 listopada 1945 r. o języku państwowym i języku urzędowania rządowych i samorządowych władz i urzędów administracyjnych /Dz.U. nr 57 poz. 324/ mieszczą się: a) Konstytucyjne organy państwa wymienione w art. 1, w rozdz. 3 i 4 Ustawy Konstytucyjnej z dnia 17 października 1992 r. o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawcza i wykonawczą Rzeczypospolitej Polskiej oraz o samorządzie terytorialnym /Dz.U. nr 84 poz. 426 ze zm./ oraz w rozdz. 1, 4 i 7 przepisów konstytucyjnych pozostawionych w mocy na podstawie art. 77 powołanej Ustawy Konstytucyjnej, b) organy samorządu terytorialnego, o których mowa w rozdz. 5 Ustawy Konstytucyjnej z dnia 17 października 1992 r. /Dz.U. nr 84 poz. 426 ze zm./ i instytucje im podległe w zakresie w jakim wykonują zadania publiczne, c) Terenowe organy rządowej administracji ogólnej, o których mowa w ustawie z dnia 22 marca 1990 r. o terenowych organach rządowej administracji ogólnej /Dz.U. nr 21 poz. 123 ze zm./, d) instytucje powołane ustawami do realizacji określonych zadań publicznych, e) organy, instytucje i urzędy podległe organom wymienionym w pkt a i c powołane w celu realizacji zadań tych organów a także organy państwowych osób prawnych w zakresie w jakim wykonują zadania publiczne, f) organy samorządu innego niż samorząd terytorialny oraz organy organizacji społecznych, zawodowych i spółdzielczych i innych podmiotów wykonujących zlecone im ustawami lub na podstawie ustaw zadania administracji publicznej.
2. Do zakresu pojęcia "urzędują" w języku polskim, użytego w art. 1 ust. 2 powołanego wyżej dekretu, należą wszelkie czynności podmiotów wymienionych w pkt 1 związane z realizacją ich konstytucyjnych i ustawowych kompetencji, chyba że z istoty tych czynności wynika konieczność posłużenia się językiem obcym.
I. 1. Lakoniczna treść dekretu z dnia 30 listopada 1945 r. sprowadza się do przyznania językowi polskiemu statusu języka państwowego Rzeczypospolitej Polskiej oraz do nałożenia na "wszystkie rządowe i samorządowe władze i urzędy administracyjne" obowiązku "urzędowania" w języku państwowym /art. 1/. Pozostałe dwa artykuły zawierają właściwe dla przepisów końcowych i przejściowych konstrukcje prawne sprowadzające się do powierzenia "Prezesowi Rady Ministrów i zainteresowanym ministrom" wykonania tego dekretu /art. 2/ oraz określenia czasu wejścia jego w życie /"z dniem ogłoszenia"/ wraz z formułą derogacyjną /"jednocześnie tracą moc obowiązującą"/ dotyczącą ustawy z dnia 31 lipca 1924 r. o języku państwowym i języku urzędowania rządowych i samorządowych władz administracyjnych /Dz.U. RP nr 73 poz. 724/ i ustawy śląskiej z dnia 16 lipca 1937 r. o języku państwowym władz i urzędów administracyjnych /Dz.U. Śl. nr 14 poz. 32/, a także wszelkich przepisów "w zakresie objętym niniejszym dekretem" /art. 3/.
Treść wniosku Prezesa NIK sprowadza się do ustalenia zakresu podmiotowego i przedmiotowego zastosowania art. 1 dekretu, w szczególności poprzez wyjaśnienie użytego przez ustawodawcę pojęcia "wszystkie rządowe i samorządowe władze i urzędy administracyjne" a także pojęcia "urzędują". Biorąc pod uwagę zarówno identyczność tytułu, jak też zbieżność treści art. 1 dekretu /w szczególności, gdy chodzi o użyte w tym przepisie pojęcia odnoszące się do zakresu stosowania dekretu/ z przepisami ustawy z dnia 31 lipca 1924 r., kwestii tych nie można rozstrzygnąć bez uprzedniego ustalenia znaczenia tych pojęć występujących zarówno w tytule, jak też w art. 1 ustawy z dnia 31 lipca 1924 r. o języku państwowym i języku urzędowania rządowych i samorządowych władz administracyjnych a więc bez odwołania się do wykładni historycznej pojęć użytych w art. 1 cyt. dekretu.
2. Podstawowym pojęciem, występującym zarówno w tytule ustawy jak też w treści jej art. 1, jest pojęcie "języka państwowego". Pod pojęciem tym w okresie obowiązywania ustawy z dnia 31 lipca 1924 r. rozumiano "język, którym państwo się posługuje z reguły w stosunkach ze swoimi organami i obywatelami" /L. Zieleniewski, Ustawodawstwo językowe Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1930, str. 9/. Podobnie rozumie się to pojęcie współcześnie. "Status języka jako języka państwowego /urzędowego lub oficjalnego/ jak pisze W.Pisarek i J.Rokoszowa - polega na tym, że w tym języku stanowione i ogłaszane są prawa i ferowane wyroki, a także władza prowadzi dyskurs ze społeczeństwem" /Prawne ramy troski o język (w) O zagrożeniach i bogactwie polszczyzny, Wrocław 1996 r., str. 58/.
W Encyklopedii ONZ /Warszawa 1974, str. 365/ hasło "język państwowy i urzędowy" wchodzi w skład ogólniejszego hasła "języki oficjalne" pod którym rozumie się "język lub języki obowiązujące w urzędach państwowych, w organizacjach międzynarodowych (...), na konferencjach międzynarodowych. W państwach jednonarodowościowych język oficjalny jest identyczny z językiem narodowym, w wielonarodowościowych, obok jednego, dwóch lub kilku języków oficjalnych równouprawnionych w urzędach krajowych i stosowanych w stosunkach międzynarodowych, mogą być dopuszczone w określonych okręgach do używania w urzędach języki zamieszkałych w danym okręgu mniejszości etnicznych (...)"