1. Z art. 61a § 1 w zw. z art. 156 § 1 pkt 2 Kodeksu postępowania administracyjnego wynika, że uzasadnioną przyczyną odmowy wszczęcia postępowania administracyjnego jest oczywisty brak podstaw prawnych do wydania w jego toku decyzji załatwiającej wniesione żądanie.
2. Sąd administracyjny, zobowiązując organ administracji we wskazaniach co do dalszego postępowania, o których mowa w art. 141 § 4 p.p.s.a., do wydania określonego aktu merytorycznego - powinien wyraźnie wskazać organowi podstawy prawne umożliwiające wydanie tego aktu, jeżeli kwestia ta była sporna.
Naczelny Sąd Administracyjny w składzie: Przewodniczący: Sędzia NSA Irena Kamińska po rozpoznaniu w dniu 22 lipca 2014 r. na posiedzeniu niejawnym w Izbie Ogólnoadministracyjnej skargi kasacyjnej Prezesa Instytutu Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 16 stycznia 2014 r. o sygn. akt II SA/Wa 991/13 w sprawie ze skargi R. S. na postanowienie Prezesa Instytutu Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu z dnia [...] kwietnia 2013 r. nr [...] w przedmiocie odmowy wszczęcia postępowania w sprawie zapytania o status osoby pokrzywdzonej 1) uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania Wojewódzkiemu Sądowi Administracyjnemu w Warszawie; 2) odstępuje od zasądzenia od R.S. na rzecz Prezesa Instytutu Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu kosztów postępowania kasacyjnego w całości.
W dniu [...] lutego 2013 r. wpłynęło do Instytutu Pamięci pismo R.S., w którym zażądał wydania zaświadczenia o statusie pokrzywdzonego, na podstawie art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r. o Instytucie Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu (Dz. U. z 2007 r. Nr 63, poz. 424 ze zm., dalej "ustawa o Instytucie Pamięci"), powołując się na prawomocny wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 13 kwietnia 2006 r., sygn. akt IV SA/Wa 2459/05 oraz wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 18 maja 2007 r., sygn. akt I OSK 1011/06.
Z uwagi na nieobowiązywanie (uchylenie) przepisu art. 6 ust. 1 ustawy o Instytucie Pamięci, organ pismem z dnia 20 lutego 2013 r. wezwał R.S. do sprecyzowania żądania oraz pouczył o możliwości złożenia zawiadomienia o popełnieniu zbrodni komunistycznej, w rozumieniu art. 2 ust. 1 ustawy o Instytucie Pamięci.
R.S. w piśmie z dnia 5 marca 2013 r. ponowił żądanie wydania zaświadczenia, na podstawie nieobowiązującego przepisu art. 6 ust. 1 ustawy o Instytucie Pamięci. Wezwał organ do wykonania wyroków sądowych.
Prezes Instytutu Pamięci Narodowej postanowieniem z dnia [...] marca 2013 r. nr [...], na podstawie art. 61a § 1 k.p.a. w zw. z art. 43 ust. 1 ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r. o Instytucie Pamięci, odmówił wszczęcia postępowania w sprawie zapytania R.S. z dnia [...] lutego 2013 r. o status osoby pokrzywdzonej.
Odmawiając wszczęcia postępowania organ wyjaśnił, że przepis art. 6 ustawy o Instytucie Pamięci oraz przepisy art. 30 i następnych, które określały zasady udostępniania dokumentów z archiwum Instytutu Pamięci, zostały uchylone. Podał, że w dniu 15 marca 2007 r. weszły w życie nowe przepisy, tj. ustawy z dnia 18 października 2006 r. o ujawnieniu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat - 1944-1990 oraz treści tych dokumentów. Wyjaśnił, że stosownie do art. 63 nowej ustawy, niezrealizowane do dnia wejścia w życie ustawy zapytania o status pokrzywdzonego winny być rozpoznawane w oparciu o przepisy w znowelizowanym brzmieniu.
W konkluzji organ stwierdził, że z uwagi na to, że uchylona została podstawa prawna do wydania rozstrzygnięcia w sprawie statusu pokrzywdzonego, to Prezes Instytutu, ani żaden inny organ, nie może orzekać w tej sprawie. Brak jest bowiem materialnoprawnej podstawy do rozpatrzenia żądania.
We wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy R.S. powtórzył treść zarzutów, dotyczących represji, jakich doznał w wyniku działalności organów bezpieczeństwa i organów ścigania.
Po ponownym rozpoznaniu sprawy Prezes Instytutu Pamięci postanowieniem z dnia [...] kwietnia 2013 r. nr [...], na podstawie art. 138 § 1 k.p.a., utrzymał w mocy swoje wcześniejsze postanowienie.
Powyższe postanowienie stało się przedmiotem skargi R.S. do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie.
WSA w Warszawie uwzględnił skargę wyrokiem z dnia 16 stycznia 2014 r. o sygn. akt II SA/Wa 991/13.
Jak wskazał w uzasadnieniu, stosownie do art. 63 ust. 1 ustawy z dnia 18 października 2006 r. o ujawnieniu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944-1990 oraz treści tych dokumentów (Dz. U. z 2007 r. Nr 63, poz. 425), wnioski i pytania, o których mowa w art. 30 ustawy wymienionej w art. 39, w brzmieniu dotychczasowym, niezrealizowane do dnia wejścia w życie niniejszej ustawy, traktuje się jako wniosek, o którym mowa w art. 30 ust. 1 ustawy wymienionej w art. 39, w brzmieniu ustalonym niniejszą ustawą.