Na gruncie art. 193 par. 2 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa /Dz.U. nr 137 poz. 926 ze zm./, przy ocenie rzetelności księgi podatkowej, organy podatkowe mają prawo brać pod uwagę porównanie ilości i wartości zakupionych i sprzedanych towarów handlowych wynikające z ksiąg oraz dowodów źródłowych.
Stwierdzenie niezgodności pomiędzy ilością i wartością zakupionych i sprzedanych towarów dowodzi bowiem, że zapisy dokonywane w księdze nie odzwierciedlają stanu rzeczywistego, a zatem, że księga jest nierzetelna.
Naczelny Sąd Administracyjny po rozpoznaniu sprawy ze skargi Grzegorza i Longiny L. na decyzję Izby Skarbowej we W. z dnia 19 sierpnia 1998 r. (...) w przedmiocie podatku dochodowego od osób fizycznych za 1996 r. - uchyla zaskarżoną decyzję; (...).
Zaskarżoną decyzją z dnia 19 sierpnia 1998 r. (...) Izba Skarbowa we W. utrzymała w mocy decyzję Inspektora Kontroli Skarbowej Urzędu Kontroli Skarbowej we W. z dnia 22 maja 1998 r., w której określono Małżonkom Grzegorzowi i Longinie L. podatek dochodowy od osób fizycznych za 1996 r.
W uzasadnieniu decyzji Izba przypomniała, że skarżący prowadził w 1996 r. działalność gospodarczą w zakresie handlu opałem oraz świadczenia usług transportowych. W zeznaniu o wysokości wspólnych dochodów małżonków wykazał przychód z tej działalności w kwocie 1.262.548,74 zł., koszty uzyskania przychodu w kwocie 1.215.661,94 zł. oraz dochód w wysokości 46.886,80 zł. W okresie od 16 marca do 23 kwietnia 1998 r. Inspektor Kontroli Skarbowej w Urzędzie Kontroli Skarbowej we W. przeprowadził w przedsiębiorstwie skarżącego kontrolę w zakresie badania rzetelności deklarowanych podstaw opodatkowania oraz prawidłowości obliczania i wpłacania podatków, w wyniku której wydał decyzję z dnia 22 maja 1998 r.
W trakcie kontroli, w celu sprawdzenia rzetelności zadeklarowanych przez skarżącego podstaw opodatkowania, dokonano rozliczenia ilościowego i wartościowego zakupionego i sprzedanego opału. Wyniki tego rozliczenia wskazywały, że skarżący, sprzedając opał na rachunki i faktury VAT oraz bez udokumentowania w ten sposób, dokonał sprzedaży bez rachunków następujących sortymentów opału: 7,80 ton miału, 1.665,84 ton kostki, 174,35 ton orzecha I i 782,86 ton orzecha II. Wartościowo w cenach sprzedaży stosowanych przez skarżącego w 1996 roku w sprzedaży na rachunki, przychód ze sprzedaży tych ilości opału winien wynosić 647.567,03 zł. W księdze z tego tytułu skarżący wykazał przychód w wysokości 588.799,11 zł. Zważywszy na to, że w obrocie opałem występują straty i ubytki naturalne, Inspektor Kontroli Skarbowej zwrócił się do skarżącego o udzielenie w tym zakresie wyjaśnień, jak również o określenie stosowanych w 1996 roku marż, cen sprzedaży opału w sprzedaży bezrachunkowej i wielkości sprzedaży po "kosztach własnych". W odpowiedzi skarżący wyjaśnił, że na żadne z tych pytań nie jest w stanie odpowiedzieć. Stwierdził, że określenie wysokości ubytków naturalnych jest niemożliwe, choć z pewnością one występują i to w zakresie przekraczającym normy, określenie marż stosowanych przy sprzedaży poszczególnych asortymentów opału jest niemożliwe, gdyż przy ustalaniu cen sprzedaży nie posługiwano się kategorią marży, a tym bardziej nie jest możliwe określenie tych marż w stosunku do roku 1996. Ponadto skarżący stwierdził, iż "wysokość sprzedaży po kosztach własnych nigdzie nie była ewidencjonowana, bo według nas a także według biura podatkowego, które nas rozlicza sprzedaży bezrachunkowej po cenach zakupu nie trzeba nigdzie ewidencjonować", ceny sprzedaży bezrachunkowej nigdy nie były wyższe od cen sprzedaży na rachunki, wprost przeciwnie były niższe, a czasem równe cenom sprzedaży na rachunki. Skarżący nie skonkretyzował jednak o ile ceny te różniły się od cen przy sprzedaży udokumentowanej.
Inspektor Kontroli Skarbowej jeszcze dwukrotnie zwracał się do skarżącego z tymi samymi zapytaniami jak również przesłuchał skarżącego w charakterze strony na okoliczność wysokości ubytków naturalnych i ustalania cen sprzedaży. Na wszystkie zapytania skarżący odmówił odpowiedzi powołując się na swoje wcześniejsze wyjaśnienia. W związku z powyższym Inspektor Kontroli Skarbowej w celu określenia wysokości przychodu z tytułu bezrachunkowej sprzedaży opału posłużył się normami ubytków naturalnych określonymi w zarządzeniu Ministra Komunikacji z dnia 23 czerwca 1986 r. w sprawie krajowych norm ubytków naturalnych niektórych artykułów przewożonych transportem kolejowym /M.P. nr 25 poz. 176/ i w zarządzeniu Ministra Transportu, Żeglugi i Łączności z dnia 16 stycznia 1989 r. w sprawie krajowych norm ubytków naturalnych niektórych artykułów przewożonych środkami transportu samochodowego /M.P. nr 5 poz. 55/. Ubytki składowania, z uwagi na brak przepisów określających tego rodzaju normy, ustalono w oparciu o informację udzieloną przez przedsiębiorstwo prowadzące w 1996 roku działalność w zakresie handlu opałem.