Naczelny Sąd Administracyjny w składzie: Przewodniczący - Sędzia NSA Sławomir Presnarowicz (sprawozdawca), Sędzia NSA Tomasz Kolanowski, Sędzia del. WSA Bogusław Woźniak, Protokolant Joanna Bańbura, po rozpoznaniu w dniu 2 kwietnia 2015 r. na rozprawie w Izbie Finansowej skargi kasacyjnej Dyrektora Izby Skarbowej w Poznaniu, działającego z upoważnienia Ministra Finansów od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Poznaniu z dnia 17 października 2012 r., sygn. akt I SA/Po 664/12 w sprawie ze skargi "G." sp. z o. o. z siedzibą w L. na interpretację indywidualną Dyrektora Izby Skarbowej w Poznaniu, działającego z upoważnienia Ministra Finansów z dnia 30 marca 2012 r., nr ILPB3/423-592/11-4/JG w przedmiocie podatku dochodowego od osób prawnych 1) uchyla zaskarżony wyrok w całości i przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania Wojewódzkiemu Sądowi Administracyjnemu w Poznaniu, 2) zasądza od "G." sp. z o. o. z siedzibą w L. na rzecz Dyrektora Izby Skarbowej w Poznaniu, działającego z upoważnienia Ministra Finansów kwotę 340 (słownie: trzysta czterdzieści) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.
Zaskarżonym wyrokiem z dnia 17 października 2012 r., sygn. akt I SA/Po 664/12, Wojewódzki Sąd Administracyjny w Poznaniu (dalej: "WSA") uchylił zaskarżoną przez G. [...] Spółka z o.o. w L. (dalej: "Spółka", bądź "Skarżąca") interpretację indywidualną Ministra Finansów z dnia 30 marca 2012 w przedmiocie podatku dochodowego od osób prawnych. Podstawą prawną powyższego orzeczenia był art. 146 § 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz.U. z 2012 r., poz. 270, ze zm., dalej: "p.p.s.a.").
Z uzasadnienia wyroku WSA wynika, że Skarżąca wystąpiła do Ministra Finansów o udzielenie interpretacji indywidualnej w zakresie stosowania przepisów prawa podatkowego. W uzasadnieniu wniosku wskazała, że udziela pożyczek gotówkowych dla klientów indywidualnych poza systemem bankowym. Zgodnie z postanowieniami umowy pożyczki na pożyczkobiorcy - poza kwotą pożyczki - ciąży obowiązek uiszczenia należności z tytułu ubezpieczenia, odsetek oraz opłaty przygotowawczej. Niezależnie od powyższych opłat, pożyczkobiorca ma możliwość wyboru usługi: "obsługa pożyczki w domu", z tytułu której jest obciążany dodatkową opłatą. Usługa ta opiera się na pracy przedstawiciela wnioskodawczyni w domu pożyczkobiorcy, gdzie umowa jest podpisywana, a następnie - zgodnie z harmonogramem spłat - uiszczane są tygodniowe kwoty rat. Zgodnie z postanowieniami umowy, w przypadku skorzystania z opcji "obsługa pożyczki w domu", pożyczkobiorca zobowiązuje się spłacić składkę ubezpieczeniową oraz opłatę przygotowawczą w chwili zawarcia umowy. Następnie pożyczkobiorca zobowiązuje się spłacić w tygodniowych ratach kwotę pożyczki. Po spłaceniu kwoty głównej pożyczki w całości, pożyczkobiorca zobowiązuje się do spłaty naliczonych odsetek od pożyczki. W przypadku dokonania spłaty kwoty pożyczki oraz odsetek, pożyczkobiorca zobowiązany jest do spłaty na rzecz pożyczkodawcy należności z tytułu obsługi pożyczki w domu. Należność ta, zgodnie z interpretacją indywidualną Ministra Finansów z dnia 7 października 2011 r., nr ILPB3/423-308/11-2/JG, wydaną na wniosek Skarżącej, stanowi przychód w dacie udzielenia pożyczki.
Spółka wskazała, że w przypadku niezastania pożyczkobiorcy w domu, bądź nieuiszczenia przez pożyczkobiorcę należności z tytułu pożyczki, przedstawiciele, działając w imieniu wnioskodawcy, spisują protokół w tym zakresie (wraz z danymi dotyczącymi stanu majątkowego pożyczkobiorcy oraz informacjami o nieznanym miejscu pobytu pożyczkobiorcy). Takie protokoły wraz z listą spłat z komputera stanowią dowód, że klient zalega z płatnościami. Są to bowiem dokumenty, które pozwalają na wyciągnięcie wniosku, że istnieje duże prawdopodobieństwo nieściągnięcia wierzytelności.
W przypadku niskich wierzytelności, w sytuacji uznania ich za nieściągalne, Skarżąca sporządzi odpowiedni protokół, w którym wykaże elementy pozwalające jednoznacznie stwierdzić, że przewidywane koszty procesowe i egzekucyjne związane z dochodzeniem wierzytelności byłyby równe albo wyższe od kwoty wierzytelności, co świadczyłoby o ich nieściągalności. Wśród kosztów, które Skarżąca uwzględni w protokole, będą koszty sądowe, koszty zastępstwa procesowego, zwrot świadkom utraconego zarobku za czas stawiennictwa w sądzie, koszty zaliczki na ekspertyzy biegłych, koszty egzekucji komorniczej czy sporządzenie aktualnych dokumentów podatnika, jak np. odpis KRS, poświadczenia notarialne. Niezależnie od powyższego, w stosunku do wierzytelności, których kwota jest wyższa, niż przewidywane koszty procesowe i egzekucyjne związane z ich dochodzeniem, Skarżąca będzie dokonywała odpisów aktualizujących wartość należności, od tej części należności, która była uprzednio zaliczona do przychodów należnych, a ich nieściągalność została uprawdopodobniona. Przy czym pod pojęciem uprawdopodobnienia Skarżąca rozumie dokumenty potwierdzające zdolność i historię kredytową, protokoły zatrudnionych przez spółkę przedstawicieli, którzy działając w jej imieniu - w przypadku niezastania pożyczkobiorcy w domu, bądź nieuiszczenia należności z tytułu pożyczki - spisują protokół w tym zakresie oraz listy spłat z komputera, stanowiącą dowód, że klient zalega z płatnościami. Spółka, zgodnie z brzmieniem przepisu art. 12 ust. 3 ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (t.j. Dz. U. z 2011 r. Nr 74, poz. 397 ze zm., dalej: "u.p.d.o.p."), rozpoznaje po swojej stronie przychód z tytułu obsługi pożyczki w domu klienta w dacie wykonania usługi jednorazowej polegającej na udzieleniu pożyczki. Zgodnie zaś z przepisami ustawy z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości (t.j. Dz. U. z 2009 r. Nr 152, poz. 1223 ze zm.), dokonuje odpisów aktualizujących. Odpisy te zalicza się odpowiednio do pozostałych kosztów operacyjnych lub do kosztów finansowych - zależnie od rodzaju należności, której dotyczy odpis aktualizacji. Skarżąca wyjaśniła, że w każdym przypadku, gdy napotyka trudności w odzyskaniu należności z tytułu udzielonej pożyczki, początkowo stosuje nieoficjalne formy upominania się o wierzytelność, tj. za pośrednictwem swoich pracowników próbuje odzyskać przysługujące jej kwoty m.in. poprzez cotygodniowe składanie wizyt w domu pożyczkobiorcy. Podczas takich wizyt dłużnicy składają oświadczenia ustne, że nie posiadają żadnego majątku. Niejednokrotnie okazuje się, że pożyczkobiorcy nie ma w domu, a domownicy nie posiadają żadnej wiedzy na temat miejsca jego pobytu. Niejednokrotnie okazuje się, że spółka nie jest jedynym wierzycielem pożyczkobiorcy, który posiada też inne, wymagalne długi. Po kilku bezskutecznych próbach odzyskania należności z tytułu pożyczki, wnioskodawczyni uznaje, że realne możliwości finansowe pożyczkobiorcy nie rokują nadziei nie tylko na terminową spłatę długu, ale na spłatę kwoty pożyczki w ogóle. Nie ma zatem żadnych wątpliwości, że wnioskodawczyni ponosi relatywnie spore ryzyko finansowe, udzielając pożyczek osobom, które nie mogą liczyć na otrzymanie pożyczki w banku.