Świadczenie przewidziane w art. 83 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych /Dz.U. nr 162 poz. 1118 ze zm./ nie jest świadczeniem socjalnym, przyznawanym wyłącznie według potrzeb - ze względu na trudną sytuację materialną wnioskodawcy. Jest to świadczenie, które może być przyznane ubezpieczonemu w nieznacznym tylko stopniu niedopełniającemu warunków do uzyskania renty na ogólnych zasadach. Konieczne jest wykazanie, iż ubezpieczony, którego praca stanowi źródło uprawnień do świadczenia z ubezpieczenia społecznego nie wypracował prawa do "normalnego" świadczenia na skutek jakiś szczególnych okoliczności.
Naczelny Sąd Administracyjny po rozpoznaniu sprawy ze skargi Krystyny D. na decyzję Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) w przedmiocie świadczenia w drodze wyjątku - oddala skargę.
Prezes Zakładu Ubezpieczeń Społecznych decyzją z dnia 28 czerwca 2002 r. utrzymał w mocy swoją poprzednią decyzję z dnia 13 lutego 2002 r., którą to decyzją - wy daną na podstawie art. 83 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych /Dz.U. nr 162 poz. 1118 ze zm./ - odmówiono Krystynie D. przyznania świadczenia w drodze wyjątku na małoletnie dzieci Judytę i Adriana po zmarłym w dniu 12 września 2001 r. ojcu Krzysztofie D. W uzasadnieniu decyzji podano m.in., iż ojciec dzieci w okresie od 6 listopada 1997 r. do dnia zgonu /12 września 2001 r./, tj. przez 3 lata, 10 miesięcy i 6 dni nie wykonywał żadnego zatrudnienia ani też innej działalności objętej ubezpieczeniem społecznym. W tym okresie był zaś osobą zdolną do wykonywania zatrudnienia. Nie zachodzą więc żadne szczególne okoliczności, które uniemożliwiałyby ojcu dzieci uzyskanie prawa do renty na zasadach ogólnych. Poza tym udokumentowany okres łączny okres zatrudnienia w ilości 7 lat, 10 miesięcy i 1 dnia jest nieadekwatny do wieku zmarłego, który w chwili śmierci miał 40 lat. Sama zaś trudna sytuacja materialna nie jest wystarczającą przesłanką do przyznania świadczenia w drodze wyjątku.
W skardze do Naczelnego Sądu Administracyjnego Krystyna D. domagała się zmiany powyższych decyzji i przyznania świadczenia w drodze wyjątku podnosząc m.in., iż wraz z dziećmi znajduje się w trudnej sytuacji materialnej, a ojciec dzieci na przestrzeni życia przepracował okres zatrudnienia wymagany ustawowo do przyznania renty.
W odpowiedzi na skargę Prezes ZUS wniósł o jej oddalenie.
Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:
Przepis art. 83 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych /Dz.U. nr 162 poz. 1118 ze zm./ stanowi, że ubezpieczonym oraz pozostającym po nim członkom rodziny, którzy wskutek szczególnych okoliczności nie spełniają warunków przewidzianych w ustawie do uzyskania prawa do emerytury lub renty, nie mogą - ze względu na całkowitą niezdolność do pracy lub wiek - podjąć pracy lub działalności objętej ubezpieczeniem społecznym i nie mają niezbędnych środków utrzymania. Prezes ZUS może przyznać w drodze wyjątku świadczenie w wysokości nieprzekraczającej wysokości odpowiednich świadczeń przewidzianych w ustawie. Z przepisu art. 83 ust. 1 ustawy wynikają zatem trzy przesłanki warunkujące przyznanie świadczenia, wyznaczające jednocześnie granice uznania administracyjnego Prezesa ZUS: 1/ niespełnienie wymagań dających prawo do emerytury lub renty musi być spowodowane szczególnymi okolicznościami, 2/ ubiegający się o świadczenie nie może podjąć pracy lub innej działalności zarobkowej objętej ubezpieczeniem społecznym, z powodu całkowitej niezdolności do pracy lub wiek, 3/ osoba ta nie ma niezbędnych środków utrzymania.
Świadczenie przewidziane w art. 83 ust. 1 ustawy o rentach i emeryturach nie jest świadczeniem socjalnym, przyznawanym wyłącznie według potrzeb - ze względu na trudną sytuację materialną wnioskodawcy. Jest to świadczenie, które może być przyznane ubezpieczonemu w nieznacznym tylko stopniu niedopełniającemu warunków do uzyskania renty na ogólnych zasadach. Ponadto z przepisu art. 83 ust. 1 ustawy emerytalne - rentowej wynika, że przede wszystkim konieczne jest wykazanie, iż ubezpieczony, którego praca stanowi źródło uprawnień do świadczenia z ubezpieczenia społecznego nie wypracował prawa do "normalnego" świadczenia na skutek jakiś szczególnych okoliczności.
Akta sprawy nie pozwalają przyjąć, aby zachodziły szczególne okoliczności o jakich mowa w tym przepisie. Ojciec dzieci zaprzestał bowiem pracy w listopadzie 1997 r. w wieku 36 lat i od tego czasu do dnia zgonu nie pracował. Nie był zaś uznany za osobę całkowicie niezdolną do pracy. Na przestrzeni całego życia legitymował się zaś stosunkowo krótkim stażem pracy wynoszącym zaledwie 7 lat, 10 miesięcy i 1 dzień. Trudno jest więc w tej sytuacji mówić, iż ojciec dzieci nie wypracował prawa do ustawowego świadczenia na skutek szczególnych okoliczności.
W tej sytuacji Naczelny Sąd Administracyjny uznał, że zaskarżona decyzja nie narusza prawa i dlatego orzekł jak w wyroku na mocy art. 27 ust. 1 ustawy z dnia 11 maja 1995 r. o Naczelnym Sądzie Administracyjnym /Dz.U. nr 74 poz. 368 ze zm./.