Nie jest obecnie dopuszczalne posłużenie się kryterium "potrzeb wymiaru sprawiedliwości w Siłach Zbrojnych" jako jedyną przesłanką odmowy wpisu na listę obrońców wojskowych /art. 62 ustawy z dnia 8 czerwca 1972 r. o ustroju sądów wojskowych - Dz.U. nr 23 poz. 166 ze zm./.
Naczelny Sąd Administracyjny uznał zasadność skargi Krzysztofa K. na decyzję Ministra Obrony Narodowej z dnia 9 kwietnia 1991 r. w przedmiocie odmowy wpisu na listę obrońców wojskowych i na podstawie art. 207 par. 1 i 2 pkt 1 Kpa uchylił zaskarżoną decyzję i poprzedzającą ją decyzję organu I instancji, a także - zgodnie z art. 208 Kpa - zasądził od Ministra Obrony Narodowej kwotę dwudziestu tysięcy złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania na rzecz skarżącego.
Krzysztof K. ma stopień wojskowy porucznika i w okresie przeszło trzech lat zajmował stanowisko sędziego sądu rejonowego; uchwałą Okręgowej Rady Adwokackiej z dnia 13 października 1989 r. został wpisany na listę adwokatów.
Prezes Izby Wojskowej Sądu Najwyższego zarządzeniem nr 3 z dnia 8 lutego 1991 r. odmówił wpisania Krzysztofa K. na listę obrońców wojskowych na obszarze działania Sądu Okręgu Wojskowego w W. W uzasadnieniu tego rozstrzygnięcia prezes Izby powołał się na opinię Szefa Sądu tego Okręgu Wojskowego, z której wynikało, że działający na tym obszarze obrońcy wojskowi w liczbie 24 zaspokajają w pełni potrzeby sądu, zwłaszcza wobec zmniejszenia się liczby spraw karnych. Ponadto w nawiązaniu do nowego brzmienia art. 66 ustawy z dna 8 czerwca 1972 r. o ustroju sądów wojskowych /Dz.U. nr 23 poz. 166/, ustalonego przez art. 6 pkt 26 ustawy z dnia 20 grudnia 1989 r. o zmianie ustaw - Prawo o ustroju sądów powszechnych, o Sądzie Najwyższym, o Naczelnym Sądzie Administracyjnym, o Trybunale Konstytucyjnym, o ustroju sądów wojskowych i Prawo o notariacie /Dz.U. nr 73 poz. 436/, prezes Izby wyraził pogląd o możliwości występowania Krzysztofa K. w tych sprawach bez uzyskania wpisu na listę obrońców wojskowych. Przepis ten bowiem dopuszcza do występowania przed sądami wojskowymi adwokatów, którym strona udzieliła pełnomocnictwa.
Minister Obrony Narodowej decyzją z dnia 9 kwietnia 1991 r. podzielił argumentację rozstrzygnięcia organu I instancji, dodatkowo podkreślając, że przyjęte w art. 61 par. 2 wyżej cytowanej ustawy o ustroju sądów wojskowych fakultatywne rozwiązanie daje właściwym organom możliwości dodatkowego uwzględnienia racji "o charakterze racjonalno-celowościowym, limitujące w kategoriach ilościowych rzeczywiste potrzeby sądownictwa wojskowego w tym zakresie".
W skardze do Naczelnego Sądu Administracyjnego, podobnie jak we wcześniejszym odwołaniu do Ministra Obrony Narodowej, Krzysztof K. wniósł o uchylenie decyzji i zarządzenia organu I instancji jako orzeczeń sprzecznych z treścią znowelizowanych przepisów art. 61 par. 2 pkt 1 i art. 62 wymienionej ustawy. Zdaniem skarżącego, po skreśleniu w pierwszym z tych przepisów fragmentu "daje rękojmię należytego wykonywania obowiązków obrońcy wojskowego oraz", a w drugim - "uwzględniając przy tym potrzeby wymiaru sprawiedliwości w Siłach Zbrojnych", obligatoryjne jest wpisanie adwokata na listę obrońców wojskowych, jeżeli zgłosi on taki wniosek.
Minister Obrony Narodowej wniósł o oddalenie skargi z przyczyn podanych w uzasadnieniu jego decyzji.
Na rozprawie sądowej pełnomocnik Ministra podtrzymał dotychczasowe stanowisko, natomiast prokurator wniósł o uchylenie decyzji, podkreślając, że dokonane w wyniku nowelizacji skreślenie w art. 62 ustawy drugiej części zdania: "uwzględniając przy tym potrzeby wymiaru sprawiedliwości w Siłach Zbrojnych" nie pozwala na posługiwanie się tą przesłanką przy wydawaniu decyzji o charakterze uznaniowym.
Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:
W pełni Sąd podziela stanowisko prokuratora i zarzuty skarżącego, dotyczące naruszenia przez organy obu instancji znowelizowanych przepisów art. 61 par. 2 pkt 1 i art. 62 ustawy z dnia 8 czerwca 1972 r. o ustroju sądów wojskowych /Dz.U. nr 23 poz. 166 ze zm./. Pierwszy z nich pierwotnie stanowił, że "Na listę obrońców wojskowych można wpisać osobę posiadającą stopień oficerski, która daje rękojmię należytego wykonywania obowiązków obrońcy wojskowego oraz wykonuje zawód adwokata". Przepis ten po nowelizacji w 1989 r. otrzymał brzmienie następujące: "Na listę obrońców wojskowych można wpisać osobę posiadającą stopień oficerski, która wykonuje zawód adwokata". Pominięte w nim kryterium rękojmi w odniesieniu do osoby będącej adwokatem nie uległo zagubieniu, gdyż nadal jest uwzględniane stosownie do art. 65 pkt 1 ustawy z dnia 26 maja 1982 r. - Prawo o adwokaturze /Dz.U. nr 16 poz. 124 ze zm./ przy wpisie na listę adwokatów. Z kolei po nowelizacji art. 62 cytowanej ustawy z dnia 8 czerwca 1972 r. ma on obecnie brzmienie: "Wpisanie na listę obrońców wojskowych zarządza Prezes Izby Wojskowej na wniosek zainteresowanego". Oznacza to, że z wyraźnej woli ustawodawcy potrzeby wymiaru sprawiedliwości w Siłach Zbrojnych nie mają wpływu na wpis na listę obrońców wojskowych.
Przyjęte rozwiązanie jest zrozumiałe jako sprzyjające lepszej ochronie interesów żołnierzy, gdyż występujący w ich sprawach obrońcy muszą liczyć się z konkurencją nie tylko osób wpisanych na listę obrońców wojskowych, lecz także innych adwokatów /art. 66 omawianej ustawy po nowelizacji z 1989 r./.
W ocenie Sądu, przy takiej regulacji prawnej musi wystąpić szczególna sytuacja, aby powstała możliwość odmowy wpisania na listę obrońców wojskowych osoby, która ma stopień oficerski i wykonuje zawód adwokata. Uznanie administracyjne w podobnych sprawach - mimo pozostawienia w art. 61 par. 2 tej ustawy słów "można wpisać" - pozostało w szczątkowym zakresie i odnosi się w zasadzie do osób nie będących adwokatami /dalsze punkty tego artykułu/.
W żadnym razie natomiast nie jest obecnie dopuszczalne posłużenie się kryterium potrzeb wymiaru sprawiedliwości w Siłach Zbrojnych jako jedyną przesłanką odmowy wpisu, co miało miejsce w tej sprawie, gdyż ustawodawca kryterium to uznał za obojętne. W konsekwencji doszło do naruszenia przez organy obu instancji art. 61 par. 2 pkt 1 i art. 62 omawianej ustawy. Organy te nie mogą też dociekać, dlaczego skarżący, mając możliwość występowania przed sądami wojskowymi jako adwokat, chce być wpisany na listę obrońców wojskowych, ani poszukiwać w tej sferze argumentacji dla odmownego załatwienia jego wniosku.
Z powyższych względów Naczelny Sąd Administracyjny na podstawie art. 207 par. 1 i 2 pkt 1 oraz art. 208 Kpa orzekł jak w sentencji.