Sąd Najwyższy po rozpoznaniu sprawy ze skargi Przedsiębiorstwa Państwowego (...) na decyzję Ministra Przemysłu w przedmiocie przejęcia na własność Państwa przedsiębiorstwa na skutek rewizji nadzwyczajnej Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego (...) od wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 10 września 1991 r. IV SA 203/91
uchyla zaskarżony wyrok oraz poprzedzającą go decyzję (...).
W postępowaniu, wszczętym na wniosek byłych właścicieli mienia przejętego na własność Państwa, obowiązują wszystkie przepisy kodeksu postępowania administracyjnego dotyczące postępowania wyjaśniającego, a wobec tego należało dostosować ramy tego postępowania do treści art. 77 Kpa, umożliwić stronom czynny udział w postępowaniu dowodowym zgodnie z art. 10 i art. 78 oraz art. 79 Kpa, zapewnić możliwość wypowiedzenia się co do dowodów - art. 81 Kpa, skorzystać z fachowej wiedzy biegłych /art. 84 Kpa/ a postępowaniu wyjaśniającemu należało nadać formę rozprawy administracyjnej, wykonując obowiązek ustanowiony w art. 89 par. 2 Kpa.
Niezależnie od tego, jak dzisiaj trzeba oceniać konstrukcję normy nacjonalizacyjnej, w badaniu ważności decyzji nacjonalizacyjnej problemu kryteriów oceny zdolności zatrudnienia pracowników w przedsiębiorstwie w postępowaniu wyjaśniającym nie można pominąć, lecz trzeba je do końca zbadać i wyjaśnić z wykorzystaniem wszystkich środków dowodowych.
Tę samą wagę prawną ma wyjaśnienie wszystkich okoliczności dotyczących wyposażenia przedsiębiorstwa przejmowanego w trybie nacjonalizacyjnym w maszyny i urządzenia poligraficzne, zwłaszcza, że zachowały się nie tylko spisy inwentarzowe, lecz również druki ulotne i inne druki, które wychodziły z maszyn drukarskich tego przedsiębiorstwa, a mogą one służyć określaniu rodzaju maszyn i urządzeń drukarskich. Nie chodzi więc o domniemanie, ale o okoliczności istotne dla sprawy, wymagające udowodnienia w toku postępowania wyjaśniającego zmierzającego do stwierdzenia nieważności decyzji nacjonalizacyjnej lub stwierdzenia wydania tej decyzji z naruszeniem prawa.
Na terenie nacjonalizowanego przedsiębiorstwa obok zabudowań fabrycznych i związanych z produkcją przemysłową znajdował się dom mieszkalny i należało ustalić, czy podpadał on pod pojęcie nieruchomego majątku przedsiębiorstwa, o którym stanowi art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 3 stycznia 1946 r. o przejęciu na własność Państwa podstawowych gałęzi gospodarki narodowej /Dz.U. nr 3 poz. 17 ze zm./ czy też właściciele przejmowanego przedsiębiorstwa zostali pozbawieni go bez tytułu prawnego, w drodze działań faktycznych podjętych z powodów politycznych.
Jeżeli dom mieszkalny nie dzielił prawnych losów przedsiębiorstwa nacjonalizowanego, to oczywiście i droga prawna zapewniająca jego odzyskanie nie prowadzi przez stwierdzenie nieważności orzeczenia nacjonalizacyjnego /stwierdzenia wydania go z naruszeniem prawa/.
Naczelny Sąd Administracyjny nie ustosunkował się do poglądu uzasadnienia zaskarżonej decyzji wyznaczającego dalej idące następstwa stwierdzenia nieważności niż te, które wynikają z przepisów kodeksu postępowania administracyjnego. Organ ministerialny uznał, że prawną konsekwencją decyzji administracyjnej stwierdzającej nieważność orzeczenia nacjonalizacyjnego jest nieważność decyzji /zarządzenia/ Ministra Przemysłu Lekkiego z dnia 11 lipca 1949 r. w sprawie objęcia przedsiębiorstwa w zarząd państwowy.
Przepisy kodeksu postępowania administracyjnego nie regulują takiej sytuacji, w której można domniemywać nieważności decyzji, co do której nie wszczęto postępowania o stwierdzenie jej nieważności.