Naczelny Sąd Administracyjny w składzie następującym: Przewodniczący Sędzia NSA Elżbieta Stebnicka (spr.), Sędziowie NSA Wojciech Chróścielewski, Irena Kamińska, Protokolant Tomasz Zieliński, po rozpoznaniu w dniu 3 sierpnia 2005 r. na rozprawie w Izbie Ogólnoadministracyjnej skargi kasacyjnej małoletnich Marty i Michała H. reprezentowanych przez matkę Marię H. od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 17 września 2004 r. sygn. akt II SA/Wa 67/04 w sprawie ze skargi Maria H. na decyzję Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w W. z dnia 5 grudnia 2003 r. (...) w przedmiocie przyznania świadczenia w drodze wyjątku oddala skargę kasacyjną.
Prezes Zakładu Ubezpieczeń Społecznych decyzją z dnia 5 grudnia 2003 r., (...) odmówił przyznania małoletnim: Marcie i Michałowi H. renty rodzinnej w drodze wyjątku po zmarłym ojcu Michale H., podtrzymując tym samym swoją wcześniejszą decyzję w tym przedmiocie wydaną w dniu 1 sierpnia 2003 r. Uzasadniając powyższą decyzję Prezes Zakładu Ubezpieczeń Społecznych wskazał na treść art. 83 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, zgodnie z którym przyznanie renty rodzinnej w drodze wyjątku jest możliwe jeśli wnioskodawca kumulatywnie spełnia następujące warunki: jest lub był osobą ubezpieczoną lub jest członkiem rodziny pozostałym po ubezpieczonym, nie spełnia warunków ustawowych do uzyskania świadczeń wskutek szczególnych okoliczności, nie może podjąć pracy ze względu na całkowitą niezdolność do pracy lub wiek, nie ma niezbędnych środków utrzymania. Brak spełnienia przez wnioskodawcę któregokolwiek ze wskazanych warunków uniemożliwia przyznania mu świadczenia w drodze wyjątku. Jak wskazuje organ rentowy przyznanie renty rodzinnej jako świadczenia pochodnego osoby zmarłej powinno być poprzedzone badaniem jej uprawnień. Zgodnie z ustaleniami poczynionymi w toku postępowania stwierdzono, że ojciec dzieci w okresie od 1 stycznia 2002 r. do 25 marca 2003 r. prowadził działalność gospodarczą nie opłacając jednocześnie składek na ubezpieczenie społeczne. Zgon Michała H. nastąpił po upływie 3 lat 10 miesięcy i 21 dni od ustania ubezpieczenia. W powyższym okresie był on osobą zdrową, zdolną do podjęcia zatrudnienia i nie była wobec niego orzeczona całkowita niezdolność do pracy. Zdaniem organu udokumentowany okres składkowy ojca dzieci wynoszący 18 lat 6 miesięcy i 1 dzień jest nieadekwatny do wieku Michała H. w chwili zgonu - 47 lat, gdyż powinien on mieć dłuższy okres zatrudnienia. Równocześnie zostało podkreślone, że ciężkie warunki materialne nie mogą stanowić samodzielnej podstawy do przyznania świadczenia.
W dniu 8 stycznia 2004 r. Maria H. działając jako przedstawiciel ustawowy małoletnich Michała i Marty H. złożyła do Naczelnego Sądu Administracyjnego skargę na decyzję Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 5 grudnia 2003 r. W skardze podniesiono, że ojciec dzieci posiadał okresy składkowe wymagane dla uzyskania renty. Równocześnie wskazuje się, że Michał H. podejmując działalność gospodarczą zgłosił ten fakt do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, a nie opłacał składek, gdyż działalność nie przynosiła dużych dochodów, a ZUS nie upominał się o składki. Strona skarżąca podnosi również okoliczność długiego okresu ubezpieczenia, którym objęty był Michał H.
Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie wyrokiem z dnia 17 września 2004 r., II SA/Wa 67/04, oddalił skargę wniesioną w imieniu Michała i Marty H. W uzasadnieniu wyroku Sąd podał, że zaskarżona decyzja jest zgodna z prawem. W sprawie bezsporne jest, że małoletni Michał i Marta H. są członkami rodziny pozostałymi po z zmarłym Michale H. Jednocześnie nie ulega wątpliwości, że nie posiadają oni niezbędnych środków do utrzymania i nie mogą podjąć pracy ze względu na swój wiek. Sąd podkreśla, jednak że kolejną przesłanką warunkującą przyznania renty rodzinnej w drodze wyjątku jest niespełnienie przez uprawnionego warunków do otrzymania świadczeń na zasadach ogólnych na skutek zaistnienia nadzwyczajnych okoliczności. Sąd nie stwierdził aby Prezes Zakładu Ubezpieczeń Społecznych dopuścił się błędu w dokonanej ocenie zaistnienia przesłanek uprawniających do przyznania stronom świadczenia w drodze wyjątku. W uzasadnieniu orzeczenia podzielono pogląd organu rentowego, iż zmarły w wieku 47 lat ojciec dzieci posiadał nieadekwatny do wieku okres składkowy i nieskładkowy. Podniesione zostało również, iż Michał H. w okresie od 1 stycznia 2002 r. do 25 marca 2003 r. prowadził działalność gospodarczą i nie opłacał w tym okresie składek na ubezpieczenie społeczne, mimo że iż był do tego zobligowany w myśl art. 6 ust 1 pkt 5 ustawy z dnia 13 października 1998 r. - o systemie ubezpieczeń społecznych /Dz.U. nr 137 poz. 887 ze zm./. Zdaniem Sądu nieopłacanie składek nie może być "premiowane" poprzez przyznanie świadczenia w drodze wyjątku. Przytaczane przez reprezentującą skarżących Marię H. trudności z prowadzeniem działalności gospodarczej nie są zaś szczególnymi okolicznościami, w rozumieniu art. 83 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.