Od postanowienia wojewódzkiego sądu administracyjnego dotyczącego prawa pomocy, wydanego przez sędziego, nie przysługuje sprzeciw przewidziany w art. 259 § 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr 153, poz. 1270).
Naczelny Sąd Administracyjny Izba Finansowa po rozpoznaniu w dniu 26 kwietnia 2004 r. na posiedzeniu niejawnym w Izbie Finansowej zażalenia Pawła K. na postanowienie Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 18 lutego 2004 r. III SA 2069/03 o odmowę przyznania prawa pomocy w sprawie ze skargi Pawła K. na decyzję Izby Skarbowej w W. z dnia 11 lipca 2003 r. (...) w przedmiocie podatku od towarów i usług za poszczególne miesiące 1998 roku postanawia: I. stwierdzić nieważność zaskarżonego postanowienia II. uchylić postanowienie Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 9 stycznia 2004 r. III SA 2069/03 w całości i przekazać temu Sądowi do ponownego rozpoznania.
Paweł K. zaskarżył do Naczelnego Sądu Administracyjnego decyzję Izby Skarbowej w W. z 11 lipca 2003 r., w której określono w stosunku do niego zaległość podatkową w podatku od towarów i usług za poszczególne miesiące 1998 r. Wartość przedmiotu sporu skarżący określił na 292.508 zł.
Równocześnie skarżący wniósł o zwolnienie od kosztów sądowych a w szczególności od ponoszenia wpisu sądowego we wszczętej sprawie. Wniosek ten uzasadnił tym, że utrzymuje się z wynagrodzenia ze stosunku pracy w kwocie 1.200 zł miesięcznie, obciąża go obowiązek partycypowania w kosztach utrzymania dwóch małoletnich córek, co przy braku oszczędności powoduje, iż nie jest w stanie ponieść kosztów sądowych bez uszczerbku dla utrzymania koniecznego siebie i rodziny.
Wniosek skarżącego rozpoznał postanowieniem z dnia 9 stycznia 2004 r. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie w składzie jednego sędziego. Sąd odmówił przyznania prawa pomocy ponieważ w jego ocenie skarżący nie wykazał, że nie jest w stanie ponieść kosztów postępowania bez uszczerbku dla utrzymania koniecznego siebie i rodziny.
Stosując się do pouczenia udzielonego przez Sąd skarżący wniósł sprzeciw od postanowienia z dnia 9 stycznia 2004 r.
W wyniku wniesienia sprzeciwu Wojewódzki Sąd Administracyjny wydał postanowienie z dnia 18 lutego 2004 r. odmawiające przyznania prawa pomocy, na które skarżący Paweł K. wniósł zażalenie do Naczelnego Sądu Administracyjnego.
Rozpoznając powyższe zażalenie Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:
Postanowienie Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego z dnia 18 lutego 2004 r. dotknięte jest wadą nieważności. Sprzeciw przysługuje wyłącznie od zarządzeń i postanowień, o których mowa w art. 258 par. 2 pkt 6-8 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi /Dz.U. nr 153 poz. 1270/ - dalej zwanej Prawem o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, co wynika z przepisu art. 259 par. 1 tej ustawy. Zawarty w art. 258 par. 2 Prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi katalog przykładowych czynności techniczno-procesowych i orzeczniczych dotyczy w całości tych czynności, które mogą wykonywać referendarze sądowi. Skoro art. 259 par. 1 odwołuje się do czynności orzeczniczych wymienionych w art. 258 par. 2 pkt 6-8 to są to czynności orzecznicze referendarza a nie zarządzenia i postanowienia tego rodzaju wydawane przez sąd administracyjny w składzie jednoosobowym.
Na takie rozumienie omawianych obu przepisów wskazuje zarówno wykładnia językowa jak i systemowa. Specyficzny środek prawny w postaci sprzeciwu związany jest z wprowadzaniem do postępowania w sprawie przyznania prawa pomocy instytucji referendarza. Przyjęcie, iż postanowienia wojewódzkiego sądu administracyjnego mogą być zaskarżone sprzeciwem naruszałoby wyrażoną w art. 3 ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. - Prawo o ustroju sądów administracyjnych /Dz.U. nr 153 poz. 1269/ zasadę dwuinstancyjności postępowania sądowoadministracyjnego. Ponieważ orzeczniczy udział referendarza w wydawaniu zarządzeń i postanowień o jakich mowa w art. 258 par. 2 pkt 6-8 jest fakultatywny to postanowienie z dnia 9 stycznia 2004 r. należy uznać za postanowienie Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego wydane w pierwszej instancji od, którego przysługiwało zażalenie. Respektując zasadę, iż strona nie może ponosić ujemnych skutków błędnego pouczenia przez Sąd, pismo skarżącego z dnia 9 lutego 2004 r. - należało z kolei uznać za zażalenie wniesione w ustawowym terminie.
W tym stanie rzeczy rozpoznanie tego środka odwoławczego przez Wojewódzki Sąd Administracyjny postanowieniem z dnia 18 lutego 2004 r. nastąpiło w warunkach nieważności postępowania co przewiduje art. 183 par. 2 pkt 6 Prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi i dlatego orzeczono jak w pkt I postanowienia.
Badając zarzuty sprecyzowane w piśmie z dnia 9 lutego 2004 r. nazwanym sprzeciwem Naczelny Sąd Administracyjny doszedł do przekonania, że zawiera ono uzasadnione podstawy jako zażalenie. Wydane w pierwszej instancji postanowienie odmawiające przyznania prawa pomocy zawierające jednozdaniowe uzasadnienie istotnie narusza art. 163 par. 2 Prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi w zw. z art. 141 par. 4 i art. 166 Prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi W uzasadnieniu tym brak jest jakichkolwiek ustaleń powiązanych z wyjaśnieniem podstawy prawnej, której również nie powołano. Powyższe naruszenie przepisów procesowych miało istotny wpływ na wynik sprawy gdyż wyłączyło możliwość jego merytorycznej kontroli.
Mając powyższe na uwadze Naczelny Sąd Administracyjny na podstawie art. 185 par. 1 w zw. z art. 174 pkt 2 i art. 197 par. 2 Prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi orzekł jak w pkt II postanowienia.