Naczelny Sąd Administracyjny w składzie: Przewodniczący Sędzia NSA Małgorzata Borowiec po rozpoznaniu w dniu 4 maja 2016 r. na posiedzeniu niejawnym w Izbie Ogólnoadministracyjnej zażalenia H.O. na postanowienie Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 16 lutego 2016 r. sygn. akt IV SA/Wa 2217/15 w przedmiocie odmowy przyznania prawa pomocy w sprawie ze skargi H.O., G.S., S.S., L.S., J.S., K.S., L.S. i B.G. na decyzję Ministra Infrastruktury i Rozwoju z dnia [...] maja 2015 r. nr [...] w przedmiocie umorzenia postępowania w sprawie stwierdzenia nieważności decyzji postanawia oddalić zażalenie.
H.O. zwróciła się do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie o przyznanie jej w niniejszej sprawie prawa pomocy w zakresie całkowitym, obejmującym zwolnienie od kosztów sądowych oraz ustanowienie radcy prawnego. We wniosku wskazała, że w gospodarstwie domowym pozostaje z mężem. Oświadczyła, że ma 73 lata, nigdy nie pracowała zawodowo, będąc na utrzymaniu rodziny. Jako dochód gospodarstwa domowego wykazała emeryturę męża w wysokości 2.769,19 zł miesięcznie. Wskazała na następujące zobowiązania i wydatki: pożyczka "na rzecz syna" (1.150 zł miesięcznie), koszty mieszkaniowe (6.000 zł - zakup węgla, 500 zł - zakup drewna, około 200 zł - światło, woda i ścieki), 360 zł - leki, 60 zł - telefon, 28 zł miesięcznie - wywóz śmieci, 350 zł - utrzymanie pojazdu. Podała ponadto, iż cierpi na chorobę przewlekłą. [...]
Ponieważ powyższe oświadczenia strony były niewystarczające do oceny jej rzeczywistych możliwości płatniczych, w piśmie z dnia 15 października 2015 r. (w wykonaniu zarządzenia referendarza sądowego z dnia 7 października 2015 r.) wezwano ją do złożenia, w terminie 14 dni, dokumentów źródłowych oraz dodatkowych oświadczeń potwierdzających stan majątkowy i dochody wnioskodawczyni oraz jej męża, tj.:
1. wyciągów z posiadanych przez nią rachunków bankowych z ostatnich czterech miesięcy;
2. wyciągów z posiadanych przez jej męża rachunków bankowych z ostatnich czterech miesięcy;
3. dokumentu potwierdzającego wysokość emerytury jej męża;
4. wobec przekreślenia rubryki nr 7.1 formularza wniosku ("Nieruchomości") - oświadczenia, gdzie wnioskodawczyni mieszka (w domu/w mieszkaniu) i jaki posiada tytuł prawny do zajmowanego lokalu;
5. zaświadczenia w sprawie nieruchomości należących do wnioskodawczyni oraz jej męża;
6. kopii umowy pożyczki wskazanej w rubryce nr 11 formularza wniosku ("Zobowiązania");
7. kopii dokumentów wskazujących wysokość, ponoszonych w ostatnich trzech miesiącach, opłat na mieszkanie oraz innych stałych, niezbędnych wydatków w gospodarstwie domowym.
H.O. w piśmie z dnia 16 listopada 2015 r., oznaczonym jako "sprzeciw" od zarządzenia referendarza sądowego w przedmiocie wezwania do nadesłania dodatkowych dokumentów, zakwestionowała wystosowane do niej wezwanie. Wnioskując o odstąpienie od żądania nadesłania dokumentów źródłowych dotyczących dochodów i majątku męża stwierdziła, że dochodzone przez nią prawa dotyczą jej osobistego majątku, zatem mąż nie może "stanowić zabezpieczenia finansowego wobec toczącego się postępowania przed sądem administracyjnym i okazywać swoją sytuację materialną". Potwierdziła, że utrzymuje się wyłącznie z dochodów męża.
Referendarz sądowy Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie postanowieniem 20 listopada 2015 r. sygn. akt IV SA/Wa 2217/15 odmówił H.O. przyznania prawa pomocy w zakresie całkowitym, wskazując, że nie wykazała, iż spełnia ustawowo określone przesłanki do jego przyznania.
Na skutek sprzeciwu wnioskodawczyni sprawę rozpoznawał Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie, który postanowieniem z dnia 16 lutego 2016 r. sygn. akt IV SA/Wa 2217/15 odmówił H.O. przyznania prawa pomocy we wnioskowanym zakresie. W uzasadnieniu postanowienia podał, że zgodnie z art. 246 § 1 pkt 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (t.j.: Dz. U. z 2012 r., poz. 270, ze zm., dalej w skrócie P.p.s.a.), przyznanie prawa pomocy osobie fizycznej następuje w zakresie całkowitym, gdy osoba ta wykaże, że nie jest w stanie ponieść jakichkolwiek kosztów postępowania. Stosownie do treści art. 252 § 1 P.p.s.a., wniosek o przyznanie prawa pomocy powinien zawierać oświadczenie strony obejmujące dokładne dane o stanie majątkowym i dochodach. W niniejszej sprawie wnioskodawczyni ani w złożonym na formularzu wniosku, ani w następnych pismach procesowych, nie wykazała, że nie jest w stanie ponieść jakichkolwiek kosztów postępowania. Pomimo upływu terminu wyznaczonego w wezwaniu z dnia 15 października 2015 r., nie złożyła do akt sprawy żadnego z żądanych od niej dokumentów. Uniemożliwia to ustalenie jej rzeczywistych możliwości płatniczych, w szczególności zaś weryfikację oświadczenia o stanie majątkowym, jak również ustalenie faktycznej relacji między dochodem dwuosobowej rodziny a wielkością tych wydatków, które można zakwalifikować jako koszty koniecznego utrzymania. Odnosząc się do przedstawionej przez wnioskodawczynię w sprzeciwie argumentacji, w której kwestionuje ona zasadność żądania dokumentów dotyczących dochodów i majątku męża, ponieważ sprawa dotyczy wyłącznie jej osobistego majątku, Sąd pierwszej instancji stwierdził, że okoliczność ta nie ma znaczenia dla obowiązku wnioskodawczyni w zakresie wykazania sytuacji materialnej obojga małżonków. Zgodnie z art. 27 zdanie pierwsze ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (t.j.: Dz. U. z 2015 r., poz. 583 ze zm.), małżonkowie są obowiązani, każdy według swych sił oraz swych możliwości zarobkowych i majątkowych przyczyniać się do zaspokajania potrzeb rodziny, którą przez swój związek założyli. Stosownie zaś do treści art. 23 zdadnie drugie tej ustawy, małżonkowie są zobowiązani do wzajemnej pomocy oraz do współdziałania dla dobra rodziny. Konsekwencją powyższych regulacji dla postępowania w przedmiocie wniosku o przyznanie prawa pomocy jest konieczność wykazania sytuacji materialnej obojga małżonków, co najmniej w zakresie wystarczającym do ustalenia rzeczywistych możliwości płatniczych małżonka ubiegającego się o przyznanie prawa pomocy. Argumentacja wnioskodawczyni, że sprawa wszczęta jej skargą nie dotyczy majątku męża, na którego utrzymaniu pozostaje, nie usprawiedliwia zatem niewykonania obowiązku należytego wykazania jego sytuacji materialnej.