Naczelny Sąd Administracyjny w składzie: Przewodniczący: Sędzia NSA Mirosław Wincenciak Sędziowie Sędzia NSA Tamara Dziełakowska (spr.) Sędzia del. WSA Agnieszka Miernik po rozpoznaniu w dniu 8 grudnia 2020 r. przy udziale Rzecznika Praw Obywatelskich na posiedzeniu niejawnym w Izbie Ogólnoadministracyjnej skargi kasacyjnej Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 26 czerwca 2019 r. sygn. akt I SA/Wa 583/19 w sprawie ze skargi J. M., J. M., H. B., W. B., W. B., E. B. i A. S. na decyzję Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia [...] marca 2019 r. nr [...] w przedmiocie odmowy potwierdzenia prawa do rekompensaty 1) uchyla zaskarżony wyrok i oddala skargę, 2) zasadza od J. M., J. M., H. B., W. B., W. B., E. B. i A. S. solidarnie na rzecz Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji kwotę 340 zł (trzysta czterdzieści złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania.
Zaskarżonym wyrokiem z 26 czerwca 2019 r. (sygn. akt I SA/Wa 583/19) Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie, w wyniku rozpoznania skargi J. M., J. M., H. B., W. B., W. B., E. B. i A. S. - na podstawie art. 145 § 1 pkt 1 lit. a i c ustawy z 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2019 r., poz. 2325 określanej dalej jako "P.p.s.a.") uchylił decyzję Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z [...] marca 2019 r. oraz decyzję Wojewody Mazowieckiego z [...] stycznia 2019 r. o odmowie potwierdzenia prawa do rekompensaty z tytułu pozostawienia przez F. Z. nieruchomości położonej w W. przy ul. [...] poza obecnymi granicami Rzeczypospolitej Polskiej.
Jak wynika z akt sprawy, w szczególności treści ww. decyzji, powodem odmowy było niespełnienie przez właściciela mienia warunku powrotu na terytorium Polski w jej obecnych granicach. Organy uznały bowiem, że w świetle przepisów ustawy z 8 lipca 2005 r. o realizacji prawa do rekompensaty z tytułu pozostawienia nieruchomości poza obecnymi granicami Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. Nr 169, poz. 1418 ze zm.), określanej dalej jako "ustawa zabużańska", niezbędną przesłanką uprawniającą do potwierdzenia prawa do rekompensaty jest powrót właściciela nieruchomości na terytorium Polski w jej powojennych granicach. Ze zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego wynikało natomiast, że F. Z. opuścił byłe terytorium RP w wyniku aresztowania przez władze sowieckie w roku 1941 oraz został przymusowo wywieziony do Kazachstanu, gdzie w 1943 r. zmarł.
W uzasadnieniu wyroku uchylającego wydane z tego powodu decyzje Sąd pierwszej instancji, na wstępie swoich rozważań, zwrócił uwagę na okoliczności w jakich doszło do ich wydania w sprawie. Wskazał, że z akt sprawy wynika, że J. Z. wnioskiem z 30 grudnia 2008 r. wystąpiła o przyznanie prawa do rekompensaty za nieruchomości pozostawione przez jej spadkodawcę F. Z. poza obecnymi granicami RP w miejscowości W. przy ul. [...] (zakład drukarski z budynkiem mieszkalnym) oraz nieruchomość ziemską [...] o ogólnym obszarze 201,05 ha. Decyzją z [...] września 2013 r. w pkt I przyznano skarżącym rekompensatę za majątek ziemski [...] , uznając, że zostały spełnione przesłanki ustawowe do jej otrzymania, a w pkt II odmówiono skarżącym prawa do rekompensaty za nieruchomość w W., wyłącznie z powodu nacjonalizacji tej nieruchomości w dniu 9 grudnia 1942 r. przez władze sowieckie, uznając, że z tej przyczyny F. Z., opuszczając przymusowo W. (aresztowany przez sowieckie władze okupacyjne i wywieziony do Kazachstanu gdzie zmarł) nie był już właścicielem przedmiotowej nieruchomości. Pkt II powyższej decyzji zaskarżono. W wyniku wykonania zaleceń sądu (po wyroku WSA w Warszawie z 20 lutego 2018 r., sygn. akt I SA/Wa 1352/17) Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji decyzją z [...] lipca 2018 r. stwierdził nieważność pkt II decyzji Wojewody Mazowieckiego z [...] września 2013 r. Sąd podkreślił, że ponownie rozpoznając sprawę dotyczącą przyznania rekompensaty za nieruchomość położoną w W. przy ulicy [...] organy orzekały w takim samym stanie faktycznym i prawnym jak w dacie orzekania o rekompensacie za majątek ziemski [...]. Następnie, przychylając się do stanowisk skarżących i Rzecznika Praw Obywatelskich wywiódł, że w rozpoznawanej sprawie odmowa potwierdzenia prawa do rekompensaty oparta została na przesłance pozaustawowej, tj. niewynikającej z przepisów ustawy zabużańskiej. Stwierdził, że z art. 1 i 2 tej ustawy nie wynika obowiązek spełnienia warunku repatriacji (warunku przesiedlenia się na terytorium Polski w granicach powojennych). Wyjaśnił, że prawo do rekompensaty przysługuje właścicielowi nieruchomości pozostawionych poza obecnymi granicami Rzeczypospolitej Polskiej, jeżeli był w dniu 1 września 1939 r. obywatelem polskim i miał miejsce zamieszkania na byłym terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Rekonstrukcja normy prawnej zawartej w art. 1 ustawy wskazuje, że podstawą nabycia prawa do rekompensaty może być zarówno opuszczenie przedwojennych granic RP na podstawie enumeratywnie wymienionych umów międzynarodowych (ust. 1, ust. 1a), jak i inne okoliczności związane z wojną rozpoczętą w 1939 r. (ust. 2). O ile powód opuszczenia byłego terytorium RP jest ustawową przesłanką uzyskania rekompensaty, co wynika wprost z art. 2 pkt 1 ustawy o prawie do rekompensaty, (gdyż ustawa stawia właścicielowi pozostawionych nieruchomości wymóg opuszczenia byłego terytorium RP z przyczyn wskazanych w art. 1, zaś art. 1 ustawy mówi o wypędzeniu lub opuszczeniu tego terytorium na mocy układów wymienionych w ust. 1 czy umowy wskazanej w art. 1a ustawy, oraz na skutek innych okoliczności związanych z wojną rozpoczętą w 1939 r.), to jednak ustawa nie ogranicza prawa do rekompensaty poprzez spełnienie tzw. warunku repatriacji (powrotu na obecne terytorium RP). Dla potwierdzenia prawa do rekompensaty z tytułu pozostawienia nieruchomości poza obecnymi granicami RP nie ma znaczenia, że dawny właściciel nie został repatriowany. W zakresie normatywnym, istotnym dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy, ustawodawca jednoznacznie wskazał w art. 2 ustawy, że prawo do rekompensaty przysługuje właścicielowi nieruchomości pozostawionych poza obecnymi granicami Rzeczypospolitej Polskiej, jeżeli spełnia on łącznie następujące wymogi: 1) był w dniu 1 września 1939 r. obywatelem polskim i miał miejsce zamieszkania na byłym terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w rozumieniu przepisów: [...] - oraz opuścił byłe terytorium Rzeczypospolitej Polskiej z przyczyn, o których mowa w art. 1 lub z tych przyczyn nie mógł na nie powrócić; 2) posiada obywatelstwo polskie. W rozpoznawanej sprawie, jak argumentował Sąd pierwszej instancji, F. Z. obiektywnie nie mógł powrócić na obecne terytorium RP, po tym jak został zmuszony do opuszczenia byłego terytorium RP "na skutek innych okoliczności związanych z wojną rozpoczętą w 1939 r." (art. 2 pkt 1) in fine w zw. z art. 1 ust. 2 ustawy). W sprawie niesporne bowiem jest, że F. Z.