Odmowa potwierdzenia okoliczności, o których mowa w art. 4 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 24 stycznia 1991 r. o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego /t.j. Dz.U. 1997 nr 142 poz. 950/ nie może być uzasadniona wyłącznie brakiem zasobów archiwalnych, bowiem organ orzekający jest zobowiązany w myśl art. 7 i art. 77 par. 1 Kodeksu postępowania administracyjnego przeprowadzić postępowanie wyjaśniające.
Naczelny Sąd Administracyjny uznał zasadność skargi Mariana S. na postanowienie Szefa Urzędu Ochrony Państwa z dnia 7 sierpnia 1998 r. w przedmiocie odmowy potwierdzenia represji i na podstawie art. 22 ust. 1 i ust. 2 pkt 3 ustawy z dnia 11 maja 1995 r. o Naczelnym Sądzie Administracyjnym /Dz.U. nr 74 poz. 368 ze zm./ uchylił zaskarżone postanowienie oraz poprzedzające je postanowienie tego organu z dnia 30 grudnia 1997 r., a także - zgodnie z art. 55 ust. 1 tej ustawy - zasądził od Szefa Urzędu Ochrony Państwa na rzecz skarżącego dziesięć złotych tytułem zwrotu wpisu sądowego.
Decyzją z dnia 6.03.1995 r. (...) Prokurator Wojewódzki w S. odmówił potwierdzenia, iż pozbawienie wolności Mariana S. w miesiącu lipcu 1948 r. było spowodowane jego działalnością polityczną związaną z walką o suwerenność i niepodległość.
Minister Sprawiedliwości, działając z urzędu, na podstawie art. 156 par. 1 pkt 1 Kpa w zw. z art. 157 par. 1 i par. 2 Kpa stwierdził nieważność powyższej decyzji, ponieważ wydana została z naruszeniem przepisów o właściwości.
Następnie pismem z dnia 24.09.1997 r. (...) przekazano sprawę do załatwienia Urzędowi Ochrony Państwa w związku ze zmianą treści art. 8 ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 24 stycznia 1991 r. o kombatantach, wprowadzoną, ustawą z dnia 25 kwietnia 1997 r. /Dz.U. nr 68 poz. 436/.
Postanowieniem z dnia 30.12.1997 r. (...) Szef Urzędu Ochrony Państwa odmówił Marianowi S. wydania zaświadczenia w sprawie potwierdzenia przebywania w więzieniu bez wyroku. W archiwum UOP nie odnaleziono bowiem dokumentów, zapisów ewidencyjnych ani żadnych informacji potwierdzających okoliczność, o której mowa w art. 4 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 24 stycznia 1991 r. o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego.
Poinformowano również skarżącego, że rozstrzygnięcie zostało oparte wyłącznie o zasób archiwalny aktualnie posiadany /pismo z dnia 30.12.1997 r./.
Następnie, w wyniku rozpatrzenia wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy, postanowieniem z dnia 7.08.1998 r. (...), wydanym w trybie art. 127 par. 3 Kpa, utrzymano postanowienie z dnia 30.12.1997 r. w mocy z przyczyn identycznych jak w powołanym rozstrzygnięciu.
Powyższe postanowienie zaskarżył Marian S., wnosząc o jego uchylenie. Podniósł, że nadal jest niezałatwiona sprawa dot. potwierdzenia jego aresztowania i tortur doznanych w 1948 r. Sprawa ta toczy się od 5 lat, co skarżący uważa za nieusprawiedliwioną zwlokę. Fakt, że nie ma dokumentów potwierdzających jego aresztowanie nie jest spowodowany jego winą, natomiast podał świadków, których należało przesłuchać dla potwierdzenia okoliczności związanych z jego aresztowaniem i doznanymi torturami.
W odpowiedzi na skargę organ orzekający wnosił o jej oddalenie. Podniósł, że postanowienie zostało wydane w oparciu o informacje zawarte w dokumentacji archiwalnej UOP. Ponieważ w zasobach archiwalnych brak jest jakichkolwiek dokumentów, z których by wynikało, że Marian S. przebywał w więzieniu bez wyroku, wniosek skarżącego załatwiono negatywnie.
Naczelny Sąd Administracyjny zważył, że:
Na wstępie należy zakwestionować formę wydanego orzeczenia.
Organ orzekający wydał w miejsce decyzji administracyjnej podjętej w myśl art. 104 Kpa - postanowienie, chociaż rozstrzygał o istocie sprawy /art. 123 par. 2 Kpa/. O tym, że odmowa potwierdzenia przez Ministra Sprawiedliwości lub podległe mu organy okoliczności określonych w art. 4 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 24 stycznia 1991 r. następuje przez wydanie decyzji administracyjnej - rozstrzygnął Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 18 listopada 1993 r. III AZP 19/93. W uchwale tej wywiedziono, że decyzja potwierdzająca lub zaprzeczająca faktom, o których mowa w art. 4 ust. 2 pkt 2 cyt. ustawy nie jest tylko zwykłym odwołaniem się do danych wynikających z ewidencji, rejestrów lub innych zbiorów będących w posiadaniu organów wymiaru sprawiedliwości. Dokument taki zawiera wszelkie niezbędne cechy rozstrzygnięcia administracyjnego w rozumieniu art. 107 par. 1 Kpa, skoro zawiera krytyczną weryfikację zgłoszonego żądania w świetle zasad i przepisów ustawy kombatanckiej, stanowi akt wykładni i zastosowania przepisów tej ustawy do ustalonego stanu faktycznego, zawiera uzasadnienie faktyczne i prawne, rozstrzyga w sposób władczy, jednostronny o określonym statusie prawnym, kształtując w ten sposób pośrednio sferę praw obywatela, jest skierowany do osoby mającej przymiot uczestnika postępowania administracyjnego.