Dnia 26 października 2016 roku Naczelny Sąd Administracyjny w składzie: Przewodniczący: sędzia NSA Jacek Chlebny (spr.) Sędziowie sędzia NSA Zdzisław Kostka sędzia del. NSA Andrzej Irla Protokolant sekretarz sądowy Agnieszka Chustecka po rozpoznaniu w dniu 18 października 2016 roku na rozprawie w Izbie Ogólnoadministracyjnej sprawy ze skargi kasacyjnej [...] sp. z o.o. w [...] od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gdańsku z dnia 1 października 2014 r. sygn. akt II SA/Gd 397/14 w sprawie ze skargi [...] sp. z o.o. z siedzibą w [...] na czynność [...] Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w [...] z dnia [...] marca 2014 r. nr [...] w przedmiocie włączenia karty zabytku do wojewódzkiej ewidencji zabytków 1) oddala skargę kasacyjną; 2) zasądza od [...] sp. z o.o. w [...] na rzecz [...] Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w [...] kwotę 346,50 zł (trzysta czterdzieści sześć złotych pięćdziesiąt groszy) tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.
Zaskarżonym wyrokiem Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gdańsku oddalił skargę [...] sp. z o.o. w [...] na czynność [...] Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w [...] z [...] marca 2014 r. w przedmiocie włączenia karty zabytku do wojewódzkiej ewidencji zabytków.
Wyrok ten został wydany w następującym stanie faktycznym i prawnym sprawy.
[...] Wojewódzki Konserwator Zabytków w [...] w dniu [...] marca 2014 r., na podstawie art. 22 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. Nr 162, poz. 1568 ze zm.) i § 15 rozporządzenia Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 26 maja 2011 r. w sprawie prowadzenia rejestru zabytków, krajowej, wojewódzkiej i gminnej ewidencji zabytków (Dz.U. Nr 113, poz. 661), włączył do Wojewódzkiej Ewidencji Zabytków województwa [...] obiekty zlokalizowane na terenach stoczniowych w [...] według załączonego wykazu, w tym obiekty stanowiące własność [...] sp. z o.o. w[...] : betonowe słupy bramy/furtki u zbiegu ul. [...] (karta ew. nr[...]), garaże elektrowozów przy ul. [...] (karta ew.[...]), warsztat działu R-4 przy ul. [...] (karta ew. nr[...]), hala prefabrykacji przy ul. [...](karta ew. nr[...]), hala stolarni przy ul. [...](karta ew. nr[...]), stolarnia przy ul. [...](karta ew. nr[...]), fragmenty torowisk i nawierzchni brukowej (karta ew. nr[...] ).
Skarżąca spółka w piśmie z 10 kwietnia 2014 r. wezwała organ do usunięcia naruszenia prawa, którego organ nie uwzględnił w odniesieniu do wyżej wskazanych obiektów.
Skarżąca wniosła skargę na czynność [...] Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w [...] z dnia [...] marca 2014 r. w zakresie powyższych obiektów (art. 3 § 2 pkt 4 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. 2016 r. poz. 718 ze zm.) - dalej: P.p.s.a.).
Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gdańsku, oddalając skargę, stwierdził, że zaskarżona czynność odpowiada prawu. Nie podzielił zarzutu skarżącej dotyczącej prawidłowości włączenia do ewidencji betonowych słupów bramy/furtki (karta ew. nr[...]) i twierdzeń, że obiekt ten stanowi ruchomość, a zatem ujęcie go w ewidencji mogła nastąpić jedynie za zgodą skarżącej (art. 22 ust. 3 ustawy z dnia 23 lipca 2003r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami). Sąd I instancji podzielił pogląd organu, że słupy stanowią część składową nieruchomości gruntowej, zatem są zabytkiem nieruchomym. Wskazał, że części składowe nieruchomości stanowią w szczególności obiekty budowlane trwale powiązane z gruntem. Osadzone w gruncie słupy betonowe stanowiące uprzednio element części ogrodzenia, na którym zamocowana była furtka, są elementem trwale związanym z gruntem, na co wskazuje zarówno ich fizyczne trwałe połączenie, jak i związek funkcjonalny. W ocenie Sądu I instancji identyczne argumenty należy odnieść do fragmentów torowisk i nawierzchni brukowej. Zaakceptował stanowisko w tym zakresie wyrażone w opinii z 2 września 2014 r. przez Narodowy Instytut Dziedzictwa.
Następnie Sąd I instancji stwierdził, że zabytkowy charakter obiektów włączonych do ewidencji został przez organ prawidłowo zweryfikowany. Wskazał, że włączone obiekty spełniają definicję zabytku z art. 3 pkt 1 ustawy z dnia 23 lipca 2003r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Stanowią one świadectwo minionej epoki i istotnych z punktu widzenia losów Polski zdarzeń historycznych, jakimi były strajk robotników w sierpniu 1980 r. i powstanie Niezależnego Związku Zawodowego "Solidarność", stanowiących impuls zmian polityczno-ustrojowych w Polsce i Europie Środkowo-wschodniej i prowadzących do budowy suwerennego i demokratycznego państwa polskiego. Ich zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na posiadaną wartość historyczną. Organ wyspecjalizowany w zakresie ochrony zabytków dysponuje odpowiednią kadrą urzędniczą i mógł w ramach własnego urzędu dokonać oceny wartości zabytkowych obiektów, których włączenie do ewidencji skarżąca kwestionuje. Organ poddał ocenie cały obszar dawnej Stoczni Gdańskiej, analizując wartości zabytkowe poszczególnych obiektów w wymiarze kulturowym i historycznym - na wszystkich etapach rozwoju stoczni, począwszy od Królewskiej Bazy Korwet, przez Stocznię Królewską przekształconą w Stocznię Cesarską, przez Stocznię Schichaua, aż po okres powojenny i Stocznię Gdańską im. Lenina. Uwzględniono również aspekt najnowszej historii Polski, w tym walkę polskiego społeczeństwa o wolność i niepodległość od obcych wpływów. Stocznia Gdańska postrzegana jest rozpoznawalnym na świecie symbolem Polski i ruchu wolnościowo-demokratycznego. Działania związane z zabiegami o wpis tego terenu na listę Światowego Dziedzictwa Kulturalnego i Przyrodniczego, stanowiącej rejestr najwybitniejszych zabytków, zespołów i miejsc zabytkowych oraz pomników przyrody i obszarów chronionych, prowadzonej w ramach wypełniania Konwencji o Ochronie Światowego Dziedzictwa Kulturalnego i Naturalnego przyjętej w Paryżu w dniu 16 listopada 1972 r. przez Konferencję Generalną Organizacji Narodów Zjednoczonych (Dz. U. 1976 nr 32 poz. 170) przez Komitet Dziedzictwa Światowego UNESCO (Organizacji Narodów Zjednoczonych dla Wychowania, Nauki i Kultury), dodatkowo potwierdzają rangę i znaczenie tego terenu jako zabytkowego nie tylko dla Polski, lecz istotnego także z punktu widzenia globalnego. Z tych względów analiza wartości zabytkowych obiektów stanowiących własność skarżącej nie mogła zostać dokonana w sposób wybiórczy, lecz w powiązaniu z całokształtem dawnej infrastruktury stoczniowej oraz kontekstem miejsca, w jakim znajdują się te obiekty, jego charakterem i znaczeniem. Sąd I instancji podkreślił, że Konserwator dokonał czynności włączenia kart ewidencyjnych zabytków zidentyfikowanych na terenach postocznionych w oparciu o opracowanie zatytułowane "Ewidencja obiektów dawnej Stoczni Gdańskiej", sporządzone przez autorów: dr inż. arch. A. S., mgr inż. arch. A. D. i mgr inż. arch. A. W. Przedmiotem opracowania uczyniono obiekty historyczne dawnej Stoczni Gdańskiej, które w trakcie opracowania zostały rozpoznane i udokumentowane na kartach ewidencyjnych. Ewidencją objęto elementy kultury materialnej pochodzące z różnych okresów działalności Stoczni, reprezentujących zróżnicowane walory architektoniczne, stan zachowania i wartość materialną, składających się jednak na unikatowy zasób dziedzictwa kulturowego. Z opracowania tego wynika, że wykonanie ewidencji obiektów postoczniowych polegało na identyfikacji podczas prac terenowych wartościowych kulturowo obiektów i uporządkowaniu ich na zbiorczej liście ewidencyjnej. Następnie w oparciu o zgromadzony materiał wykonany został katalog kart ewidencyjnych pokazujących dokładną lokalizację obiektu na terenie Stoczni wraz z podstawowymi danymi administracyjno-adresowymi, uzupełnionymi o przedstawienie stanu zachowania na ilustracjach fotograficznych. Dopełnieniem materiału opracowanego na kartach ewidencyjnych były ilustracje fotograficzne poszczególnych obiektów uporządkowane i zapisane na nośniku elektronicznym oraz zbiorcza mapa obszaru w skali 1:2000. Konserwator poddał przedmiotowe opracowanie krytycznej analizie, co potwierdza fakt, że zaewidencjonowano 290 obiektów na terenie stoczniowym, a tylko 240 spośród nich włączono do ewidencji. Konserwator przy podejmowaniu kwestionowanych czynności poza opracowaniem, o którym mowa powyżej, oparł się również na dokumentacji technicznej i fotograficznej. Skorzystał z opinii sporządzonej przez Narodowy Instytut Dziedzictwa Dział Ekspertyz i Analiz Konserwatorskich w sprawie oceny kategorii zabytków jako nieruchomości. Nadto zgromadził on pisma związane z monitami społecznymi w sprawie ochrony obiektów Stoczni Gdańskiej i publikację dotyczącą wartościowania dziedzictwa techniki. Wpisane do ewidencji obiekty, których dotyczy skarga, pochodzące z okresu Stoczni Schichaua, powstałej na przełomie XIX i XX wieku posiadają wartość zabytkową, jako relikty zabudowy historycznej Stoczni Schichaua. Obiekty te położone na terenie Stoczni Gdańskiej stanowią zabytki techniki - w rozumieniu art. 6 ust. 1 pkt 1 lit. e ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, w dziedzinie przemysłu stoczniowego. Sąd I instancji zaznaczył, że przepisy prawa regulujące włączenie karty zabytku do wojewódzkiej ewidencji zabytków nie przewidują szczegółowych wymogów dotyczących sposobu prowadzenia tego postępowania ani wymogu udziału właściciela w tym postępowaniu. Właścicielowi zabytku, który został ujęty w wojewódzkiej ewidencji zabytków służy uprawnienie do zweryfikowania tej czynności z zakresu administracji publicznej poprzez złożenie skargi do sądu administracyjnego i uruchomienie kontroli legalności dokonanej czynności. Nie podzielił stanowiska skarżącej, że nieobjęcie obiektów ochroną w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego wyłącza możliwość włączenia ich do wojewódzkiej ewidencji zabytków. Na koniec Sąd I instancji odwołał się do treści preambuły oraz przepisów Konstytucji.