W sytuacji, gdy w sprawie o wpis na listę aplikantów radcowskich, wszczętej przed wejściem w życie ustawy z dnia 22 maja 1997 r. o zmianie ustawy - Prawo o adwokaturze, ustawy o radcach prawnych oraz niektórych innych ustaw /Dz.U. nr 75 poz. 471/, Naczelny Sąd Administracyjny stwierdził nieważność uchwał organów samorządu radcowskiego odmawiających wpisu na listę, do ponownego rozpoznania wniosku o wpis na listę aplikantów radcowskich mogą mieć zastosowanie przepisy obowiązujące przed dniem wejścia w życie powołanej ustawy.
Naczelny Sąd Administracyjny przy udziale Wiesława Czerwińskiego, prokuratora Prokuratury Apelacyjnej, delegowanego do Ministerstwa Sprawiedliwości w sprawie ze skargi Iwony K. na uchwałę Krajowej Rady Radców Prawnych z dnia 25 września 1998 r. (...) w przedmiocie wpisu na listę aplikantów radcowskich po rozpoznaniu w dniu 21 lutego 2000 r. na posiedzeniu jawnym wątpliwości prawnych przekazanych przez skład orzekający Naczelnego Sądu Administracyjnego postanowieniem z dnia 17 marca 1999 r. II SA 1894/98, do wyjaśnienia w trybie art. 49 ust. 2 ustawy z dnia 11 maja 1995 r. o Naczelnym Sądzie Administracyjnym /Dz.U. nr 74 poz. 368 ze zm./:
Czy wobec zmiany przepisów ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych /Dz.U. nr 19 poz. 145 ze zm./ dokonanej ustawą z dnia 22 maja 1997 r. o zmianie ustawy Prawo o adwokaturze i ustawy o radcach prawnych oraz niektórych innych ustaw /Dz.U. nr 75 poz. 471/, następującej pomiędzy złożeniem wniosku o wpis na listę aplikantów radcowskich a rozpatrzeniem tego wniosku organ samorządu radcowskiego podejmuje uchwałę w sprawie tego wpisu na podstawie przepisów ustawy o radcach prawnych w brzmieniu obowiązującym w czasie wniesienia wniosku, czy też na podstawie przepisów w brzmieniu obowiązującym w chwili podjęcia uchwały?".
podjął następującą uchwałę:
Stan faktyczny sprawy, w której powstała wątpliwość prawna przedstawiona składowi siedmiu sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego do wyjaśnienia w trybie art. 49 ust. 2 ustawy z dnia 11maja 1995 r. o Naczelnym Sądzie Administracyjnym /Dz.U. nr 74 poz. 368 ze zm./ jest następujący:
Rada Okręgowa Izby Radców Prawnych w W. uchwałą (...) z dnia 20 maja 1998 r. odmówiła wpisania na listę aplikantów radcowskich Iwony K. z powodu nie przystąpienia przez nią do konkursu zorganizowanego dla kandydatów na aplikantów. Uchwałę tę utrzymała w mocy Krajowa Rada Radców Prawnych uchwałą (...) z dnia 25 września 1998 r. W uzasadnieniu tej uchwały starano się przede wszystkim wykazać dopuszczalność przeprowadzenia konkursu dla kandydatów na aplikantów radcowskich na podstawie ustawy o radcach prawnych w brzmieniu obowiązującym przed jej zmianą ustawą z dnia 22 maja 1997 r. o zmianie ustawy Prawo o adwokaturze, ustawy o radcach prawnych oraz niektórych innych ustaw /Dz.U. nr 75 poz. 471/, która weszła w życie z dniem 15 września 1997 r.
Iwona K. zaskarżyła ostateczną uchwałę Krajowej Rady Radców Prawnych do Naczelnego Sądu Administracyjnego, domagając się uchylenia uchwał organów obu instancji. Podała, że po stwierdzeniu przez NSA wyrokiem z dnia 4 lutego 1998 r., II SA 1894/98 nieważności uchwał organów samorządu radcowskiego odmawiających jej wpisu na listę aplikantów radcowskich, wystąpiła ponownie z wnioskiem o wpis na listę aplikantów. Organy obu instancji odmówiły jej wpisu uzasadniając to tym, że w dacie ponownego rozpatrzenia sprawy obowiązywała już znowelizowana ustawa o radcach prawnych przewidująca wymaganie poddania się kandydatów na aplikantów radcowskich konkursowi. Skarżąca nie brała zaś udziału w takim konkursie. Zdaniem skarżącej jej wniosek o wpis na listę aplikantów z dnia 23 lutego 1998 r. był złożony w sprawie wszczętej wcześniejszym wnioskiem o wpis z dnia 11 kwietnia 1997 r. i dlatego podstawą jego rozpatrzenia powinny być przepisy prawne obowiązujące w dniu złożenia tego pierwszego wniosku, nie dopuszczające, jak stwierdził to NSA we wspomnianym wyroku możliwości organizowania konkursu dla kandydatów na aplikantów radcowskich. Zaskarżone uchwały podjęte na podstawie ustawy o radcach prawnych w nowym brzmieniu naruszają prawa konstytucyjne skarżącej wyrażone w art. 2, art. 31 ust. 3 i art. 65 ust. 1 Konstytucji RP. Skarżąca uważa, że spełnia wszystkie wymagania określone art. 24 ust. 1 pkt 5 ustawy o radcach prawnych w brzmieniu sprzed nowelizacji i dlatego powinna być wpisana na listę aplikantów na podstawie tego przepisu.
W odpowiedzi na skargę Krajowa Rada Radców Prawnych wniosła o jej oddalenie z powodów podanych w uzasadnieniu zaskarżonej uchwały.
W ocenie składu rozpatrującego skargę nie jest jasne, jakie prawo powinno znaleźć w tym przypadku zastosowanie. Ustawa zmieniająca nie zawiera przepisu międzyczasowego, odnoszącego się do tego rodzaju sytuacji. Jedyna norma intertemporalna w niej zamieszczona dotyczy osób, które rozpoczęły aplikację adwokacką lub radcowską pod rządami starego prawa i nakazuje stosować do nich przepisy dotychczasowe /art. 14 ustawy/. Odwołując się do ogólnej zasady obowiązywania prawa w czasie, wedle której prawo obowiązuje od chwili wejścia w życie, po jego ustanowieniu w odpowiednim trybie przez kompetentny organ, należałoby przyjąć, że niezależnie od tego, kiedy złożono wniosek o wpis na listę aplikantów radcowskich sprawa tego wpisu powinna być rozstrzygana na podstawie prawa obowiązującego w chwili podejmowania decyzji, a więc na podstawie przepisów znowelizowanej ustawy o radcach prawnych, przewidującej wymaganie poddania się przez kandydatów na aplikantów postępowaniu konkursowemu. Taka interpretacja sprzyja zachowaniu jedności /spójności/ prawa. Inaczej bowiem powstanie sytuacja polegająca na tym, że w tym samym czasie do takich samych stanów faktycznych będą miały zastosowanie dwie różne regulacje prawne tylko dlatego, że postępowanie zmierzające do rozstrzygnięcia spraw zostało wszczęte w różnych terminach. Sam fakt złożenia wniosku o dokonanie wpisu na listę aplikantów ma jedynie znaczenie procesowe. Wszczyna w tej sprawie postępowanie przed odpowiednim organem samorządu radcowskiego. Wnioskujący o wpis nie nabywa w ten sposób żadnego uprawnienia o charakterze materialnoprawnym, którego by go pozbawiono biorąc za podstawę rozstrzygnięcia nowe, inne prawo, niż obowiązujące w chwili złożenia wniosku.